اثیر اخسیکتی
اثیرالدین ابوالفضل محمد بن طاهر اخسیکتی معروف به اثیر اخسیکتی (زادهٔ سال نامعلوم در اخسیکت، درگذشته به سال ۶۰۹ هجری قمری در خلخال) از شاعران مشهور سدهٔ ششم هجری است.
اثیر در شهر اخسیکت زاده شد که در قرن ششم یکی از شهرهای آباد ماوراءالنهر در منطقهٔ فرغانه در شمال رود سیحون بوده‌است. اثیر سخنوری را در همانجا آغاز کرد. با حملهٔ ترکان غز و زوال دولت سنجری و پریشانی خراسان که خود از آن با عنوان «وحشت خراسان» یاد می‌کند، نواحی شرقی ایران را ترک گفت و به نواحی غرب و شمال غرب ایران روی آورد. نخست در همدان به دربار غیاث‌الدین محمد بن ملکشاه سلجوقی (۵۵۵ ه.ق) پیوست و سال‌های متمادی او و جمعی از وزیران و امیران دربارش را مدح گفت. در لشکر غیاث‌الدین محمد، با علاءالدین عربشاه (۵۸۴ ه.ق) حاکم کُهستان آشنا شد. عربشاه شعر اثیر را پسندید و او را نواخت. اثیر مدت زیادی از عمر خود را به تفاریق در همدان و کُهستان در دستگاه عربشاه بود.
اثیر اخسیکتی با شاعران بزرگ همعصر خود همچون خاقانی شروانی، نظامی گنجوی، رشید وطواط، مجیر بیلقانی و ظهیر فاریابی مراودات و معارضاتی داشته‌است. اثیر بعضی از قصاید خاقانی را جواب گفته و پایه خود را بالاتر شمرده است. همچنین حکایتی در مورد ملاقات این دو شاعر در دست است که کمابیش بوی افسانه دارد. نویسندگان معاصر اثیر، به رقابت میان او و مجیر بیلقانی اشاره کرده‌اند. اثیر، یکجا در یکی از اشعارش مجیر را دزد شعر خود خوانده است: «از برای خدای خواجه مجیر/ کاروانهای شعر من چه زنی؟». رقابت‌های شعری اثیر اخسیکتی و مجیر بیلقانی گاه باعث کدورت ممدوحین ایشان، قزل ارسلان و محمد جهان پهلوان، که برادر بودند، نیز می‌شد.
دیوان اشعار اثیر از روی نسخهٔ آماده شده به همت مرکز تحقیقات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان (بر اساس تصحیح دکتر رکن‌الدین همایون فرخ منتشر شده به سال ۱۳۳۷ هجری شمسی) در گنجور در دسترس قرار گرفته است.
آمار
| ردیف | وزن | تعداد ابیات | درصد از کل |
| ۱ | مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف) | ۱٬۱۶۴ | ۱۷٫۹۴ |
| ۲ | مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف) | ۱٬۰۳۵ | ۱۵٫۹۵ |
| ۳ | فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف) | ۵۲۵ | ۸٫۰۹ |
| ۴ | فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون) | ۵۰۳ | ۷٫۷۵ |
| ۵ | مفعول مفاعلن فعولن (هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف) | ۴۲۷ | ۶٫۵۸ |
| ۶ | فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مثمن مخبون محذوف) | ۳۴۳ | ۵٫۲۹ |
| ۷ | مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن (هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف) | ۳۱۹ | ۴٫۹۲ |
| ۸ | مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن (منسرح مطوی مکشوف) | ۲۷۶ | ۴٫۲۵ |
| ۹ | فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی) | ۲۵۶ | ۳٫۹۵ |
| ۱۰ | مفعول مفاعلن مفاعیلن (هزج مسدس اخرب مقبوض) | ۲۳۳ | ۳٫۵۹ |
| ۱۱ | مفتعلن فاعلات مفتعلن فع (منسرح مثمن مطوی منحور) | ۲۱۵ | ۳٫۳۱ |
| ۱۲ | مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن (هزج مثمن سالم) | ۱۶۸ | ۲٫۵۹ |
| ۱۳ | مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن (مضارع مثمن اخرب) | ۱۴۷ | ۲٫۲۷ |
| ۱۴ | فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مسدس مخبون محذوف) | ۱۳۳ | ۲٫۰۵ |
| ۱۵ | مفعول مفاعیل مفاعیل فعل (وزن رباعی) | ۱۲۵ | ۱٫۹۳ |
| ۱۶ | مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن (مجتث مثمن مخبون) | ۱۲۴ | ۱٫۹۱ |
| ۱۷ | مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن (هزج مثمن اخرب) | ۹۸ | ۱٫۵۱ |
| ۱۸ | مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی) | ۹۴ | ۱٫۴۵ |
| ۱۹ | فعولن فعولن فعولن فعولن (متقارب مثمن سالم) | ۶۲ | ۰٫۹۶ |
| ۲۰ | مفتعلن مفتعلن فاعلن (سریع مطوی مکشوف) | ۴۵ | ۰٫۶۹ |
| ۲۱ | فعولن فعولن فعولن فعل (متقارب مثمن محذوف یا وزن شاهنامه) | ۴۳ | ۰٫۶۶ |
| ۲۲ | مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن (رجز مثمن سالم) | ۴۲ | ۰٫۶۵ |
| ۲۳ | مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن (رجز مثمن مطوی مخبون) | ۴۱ | ۰٫۶۳ |
| ۲۴ | فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن (رمل مثمن مشکول) | ۳۲ | ۰٫۴۹ |
| ۲۵ | مفتعلن مفتعلن مفتعلن مفتعلن (رجز مثمن مطوی) | ۲۸ | ۰٫۴۳ |
| ۲۶ | فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن (رمل مثمن مخبون) | ۱۱ | ۰٫۱۷ |
| ردیف | قالب شعری | تعداد ابیات | درصد از کل |
| ۱ | قصیده | ۴٬۱۸۰ | ۶۴٫۴۲ |
| ۲ | غزل | ۱٬۴۴۸ | ۲۲٫۳۱ |
| ۳ | قطعه | ۴۵۴ | ۷٫۰۰ |
| ۴ | ترکیب بند | ۲۵۲ | ۳٫۸۸ |
| ۵ | رباعی | ۱۲۸ | ۱٫۹۷ |
| ۶ | غزل/قصیده/قطعه | ۱۹ | ۰٫۲۹ |
| ۷ | چند بندی | ۸ | ۰٫۱۲ |
منابع کاغذی
