فصیحی هروی
میرزا فصیح‌الدین فصیحی هروی فرزند ابوالمکارم (زادهٔ بخارا احتمالاً در سال ۹۸۷ قمری، درگذشتهٔ سال ۱۰۴۹ قمری در هرات) شاعری که از بزرگان سادات هرات بود و نسبش به خواجه عبدالله انصاری می‌رسد.
پس از چیرگی عبیدالله خان ازبک بر هرات در ۹۹۷ق، ابوالمکارم با خانواده‌اش به هرات بازگشت و همانجا ساکن شد و در همان زمان، فصیح‌الدین ده ساله بود.
صیحی در هرات تحصیل نمود و در شعر شهرت یافت. او نزد والیان و بیگلربیگی‌های هرات و خراسان ارجمند گشت و آنان را ستود. در ۱۰۲۲ق ناگهان تصمیم به مهاجرت به هند گرفت، از هرات به قندهار گریخت اما در راه گرفتار سواران والی خراسان شد، او را به هرات بازگرداندند و به فرمان حسین‌خان (والی) به زندان افتاد، اما پس از اندکی بخشوده شد.
چند سال بعد، در عهد حسن‌خان شاملو و در نشستی نزد او، مناظره‌ای میان حکیم شفایی و فصیحی روی داد. در این مناظرهٔ ادبی که به مشاجره انجامیده بود، «حسن‌خان جانب فصیحی را گرفت، شفایی رنجید و از هرات برآمد و فصیحی را هجو گفت.»
فصیحی چون به هند نرفت، به ناچار دیوان اشعارش را به هند فرستاد، با آمدن شاه عباس اول در ۱۰۳۱ ق به هرات، مورد توجه شاه قرار گرفت و در ملازمت وی به قزوین رفت. پس از چندی به هرات بازگشت. وی را «ملک‌الشعراء خراسان» نامیده‌اند. وی در سرودن شعر، به‌ویژه قصیده و غزل، توانا بود و شاعرانی چون ناظم هروی، درویش واله و میرزا جلال اسیر شهرستانی، از شاگردان و تربیت یافتگان او هستند. وی خط شکسته را نیز به خوبی می‌نوشت. اشعارش ساده و روان و دارای مضامینی دقیق و عاشقانه و نزدیک به شاعران سبک خراسانی است و در عین حال از مفاهیم پیچیده و ترکیبات استعاری دشوار بر کنار است.
آمار
| ردیف | وزن | تعداد ابیات | درصد از کل |
| ۱ | فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف) | ۸۲۱ | ۱۹٫۴۱ |
| ۲ | مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف) | ۶۲۷ | ۱۴٫۸۳ |
| ۳ | مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف) | ۶۰۸ | ۱۴٫۳۸ |
| ۴ | مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن (هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف) | ۴۵۶ | ۱۰٫۷۸ |
| ۵ | فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مثمن مخبون محذوف) | ۳۶۷ | ۸٫۶۸ |
| ۶ | مفعول مفاعیل مفاعیل فعل (وزن رباعی) | ۳۳۸ | ۷٫۹۹ |
| ۷ | مفعول مفاعلن فعولن (هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف) | ۳۰۰ | ۷٫۰۹ |
| ۸ | مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن (هزج مثمن سالم) | ۲۲۳ | ۵٫۲۷ |
| ۹ | فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون) | ۱۶۱ | ۳٫۸۱ |
| ۱۰ | مفتعلن مفتعلن فاعلن (سریع مطوی مکشوف) | ۶۵ | ۱٫۵۴ |
| ۱۱ | مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن (منسرح مطوی مکشوف) | ۶۴ | ۱٫۵۱ |
| ۱۲ | فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مسدس مخبون محذوف) | ۶۳ | ۱٫۴۹ |
| ۱۳ | مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی) | ۵۷ | ۱٫۳۵ |
| ۱۴ | مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن (رجز مثمن سالم) | ۱۶ | ۰٫۳۸ |
| ۱۵ | فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن (رمل مثمن سالم) | ۱۴ | ۰٫۳۳ |
| ۱۶ | مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن (رجز مثمن مطوی مخبون) | ۸ | ۰٫۱۹ |
| ۱۷ | مفعول مفاعلن مفاعیلن (هزج مسدس اخرب مقبوض) | ۷ | ۰٫۱۷ |
| ۱۸ | مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن (هزج مثمن اخرب) | ۷ | ۰٫۱۷ |
| ۱۹ | مفتعلن فاعلات مفتعلن فع (منسرح مثمن مطوی منحور) | ۷ | ۰٫۱۷ |
| ۲۰ | فاعلُ فاعلُ فاعلُ فاعلُ فع | ۷ | ۰٫۱۷ |
| ۲۱ | فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن (رمل مثمن مشکول) | ۵ | ۰٫۱۲ |
| ۲۲ | وزن‌یابی نشده | ۴ | ۰٫۰۹ |
| ۲۳ | فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی) | ۴ | ۰٫۰۹ |
| ردیف | قالب شعری | تعداد ابیات | درصد از کل |
| ۱ | غزل | ۱٬۳۵۲ | ۳۱٫۹۷ |
| ۲ | قصیده | ۱٬۰۸۲ | ۲۵٫۵۹ |
| ۳ | قطعه | ۵۹۵ | ۱۴٫۰۷ |
| ۴ | ترکیب بند | ۴۰۶ | ۹٫۶۰ |
| ۵ | رباعی | ۳۳۸ | ۷٫۹۹ |
| ۶ | مثنوی | ۲۹۲ | ۶٫۹۰ |
| ۷ | غزل/قصیده/قطعه | ۹۴ | ۲٫۲۲ |
| ۸ | ترجیع بند | ۶۹ | ۱٫۶۳ |
| ۹ | تک بیت | ۱ | ۰٫۰۲ |
منابع کاغذی
