فردوسی

فردوسی

بخش ۲

۱

همی رفت پیش اندرون زال زر

پس او بزرگان زرین کمر

۲

چو کاووس را دید دستان سام

نشسته بر اورنگ بر شادکام

۳

به کش کرده دست و سرافگنده پست

همی رفت تا جایگاه نشست

۴

چنین گفت کای کدخدای جهان

سرافراز بر مهتران و مهان

۵

چو تخت تو نشنید و افسر ندید

نه چون بخت تو چرخ گردان شنید

۶

همه ساله پیروز بادی و شاد

سرت پر ز دانش دلت پر ز داد

۷

شه نامبردار بنواختش

بر خویش بر تخت بنشاختش

۸

بپرسیدش از رنج راه دراز

ز گردان و از رستم سرفراز

۹

چنین گفت مر شاه را زال زر

که نوشه بدی شاه و پیروزگر

۱۰

همه شاد و روشن به بخت تواند

برافراخته سر به تخت تواند

۱۱

ازان پس یکی داستان کرد یاد

سخنهای شایسته را در گشاد

۱۲

چنین گفت کای پادشاه جهان

سزاوار تختی و تاج مهان

۱۳

ز تو پیشتر پادشه بوده‌اند

که این راه هرگز نپیموده‌اند

۱۴

که بر سر مرا روز چندی گذشت

سپهر از بر خاک چندی بگشت

۱۵

منوچهر شد زین جهان فراخ

ازو ماند ایدر بسی گنج و کاخ

۱۶

همان زو و با نوذر و کیقباد

چه مایه بزرگان که داریم یاد

۱۷

ابا لشکر گشن و گرز گران

نکردند آهنگ مازندران

۱۸

که آن خانهٔ دیو افسونگرست

طلسمست و ز بند جادو درست

۱۹

مران را به شمشیر نتوان شکست

به گنج و به دانش نیاید به دست

۲۰

هم آن را به نیرنگ نتوان گشاد

مده رنج و گنج و درم را به باد

۲۱

همایون ندارد کس آنجا شدن

وزایدر کنون رای رفتن زدن

۲۲

سپه را بران سو نباید کشید

ز شاهان کس این رای هرگز ندید

۲۳

گرین نامداران ترا کهترند

چنین بندهٔ دادگر داورند

۲۴

تو از خون چندین سرنامدار

ز بهر فزونی درختی مکار

۲۵

که بار و بلندیش نفرین بود

نه آیین شاهان پیشین بود

۲۶

چنین پاسخ آورد کاووس باز

کز اندیشهٔ تو نیم بی‌نیاز

۲۷

ولیکن من از آفریدون و جم

فزونم به مردی و فر و درم

۲۸

همان از منوچهر و از کیقباد

که مازندران را نکردند یاد

۲۹

سپاه و دل و گنجم افزونترست

جهان زیر شمشیر تیز اندرست

۳۰

چو بردانشی شد گشاده جهان

به آهن چه داریم گیتی نهان

۳۱

شوم‌شان یکایک به راه آورم

گر آیین شمشیر و گاه آورم

۳۲

اگر کس نمانم به مازندران

وگر بر نهم باژ و ساو گران

۳۳

چنان زار و خوارند بر چشم من

چه جادو چه دیوان آن انجمن

۳۴

به گوش تو آید خود این آگهی

کزیشان شود روی گیتی تهی

۳۵

تو با رستم ایدر جهاندار باش

نگهبان ایران و بیدار باش

۳۶

جهان آفریننده یار منست

سر نره دیوان شکار منست

۳۷

گرایدونک یارم نباشی به جنگ

مفرمای ما را بدین در درنگ

۳۸

چو از شاه بنشنید زال این سخن

ندید ایچ پیدا سرش را ز بن

۳۹

بدو گفت شاهی و ما بنده‌ایم

به دلسوزگی با تو گوینده‌ایم

۴۰

اگر داد فرمان دهی گر ستم

برای تو باید زدن گام و دم

۴۱

از اندیشه دل را بپرداختم

سخن آنچ دانستم انداختم

۴۲

نه مرگ از تن خویش بتوان سپوخت

نه چشم جهان کس به سوزن بدوخت

۴۳

به پرهیز هم کس نجست از نیاز

جهانجوی ازین سه نیابد جواز

۴۴

همیشه جهان بر تو فرخنده باد

مبادا که پند من آیدت یاد

۴۵

پشیمان مبادی ز کردار خویش

به تو باد روشن دل و دین و کیش

۴۶

سبک شاه را زال پدرود کرد

دل از رفتن او پر از دود کرد

۴۷

برون آمد از پیش کاووس شاه

شده تیره بر چشم او هور و ماه

۴۸

برفتند با او بزرگان نیو

چو طوس و چو گودرز و رهام و گیو

۴۹

به زال آنگهی گفت گیو از خدای

همی خواهم آنک او بود رهنمای

۵۰

به جایی که کاووس را دسترس

نباشد ندارم مر او را به کس

۵۱

ز تو دور باد آز و چشم نیاز

مبادا به تو دست دشمن دراز

۵۲

به هر سو که آییم و اندر شویم

جز او آفرینت سخن نشنویم

۵۳

پس از کردگار جهان‌آفرین

به تو دارد امید ایران زمین

۵۴

ز بهر گوان رنج برداشتی

چنین راه دشوار بگذاشتی

۵۵

پس آنگه گرفتندش اندر کنار

ره سیستان را برآراست کار

تصاویر و صوت

شاهنامهٔ فردوسی - چاپ مسکو » تصویر 388
شاهنامه خالقی مطلق - دفتر دوم - تصویر ۷۵

نظرات

user_image
مهدی رفیعی
۱۳۹۳/۰۴/۳۱ - ۰۰:۵۴:۳۵
مصرع اول بیت چو از شاه بنشنید زال این سخنندید ایچ پیدا سرش را ز بنباید به شکل زیر اصلاح شود چو از شاه بشنید زال این سخن
user_image
علیرضا قراباغی
۱۳۹۴/۱۲/۲۳ - ۲۱:۲۸:۴۰
چو تخت تو نشنید و افسر ندیدچنین نگارشی معنای نیکویی ندارد. زیرا به جای ستودن کاووس، تاج و تخت او ستوده شده است. چه ارزشی دارد که زال بگوید ای کاووس، تخت تو بسیار زیبا است، و کسی تا کنون چنین تاجی ندیده است!با یک جابجایی کوچک، معنا بسیار زیبا می شود. تنها "تو" را یک واژه جلوتر بیاوریم:چو تو، تخت نشنید و افسر ندیدشاهان زیادی تا کنون بر تخت نشسته اند، و تاج بر سر بسیاری بوده است، اما هیچیک از آنان به بزرگی و خوبی تو نبوده اند. تخت شاهی، تا کنون کسی چون تو را نشنیده است. تاج شاهی، تا کنون پادشاهی چون تو را ندیده است.
user_image
علیرضا قراباغی
۱۳۹۴/۱۲/۲۴ - ۱۰:۳۸:۲۴
*- به کش کرده دست و سرافگنده پست،همی رفت تا جایگاهِ نشست.یکی از استادان می نویسد کاووس "سر در گریبانِ اندیشه فرو برده است."این درست نمی تواند بود! زیرا کاووس بر اورنگ بر، شادکام نشسته بود. برداشتم این است که فاعل این بیت، زال است. که دست به سینه (به کش کرده دست) و سربزیر (سرافگنده پست) تا جای نشستن می رود. *- شاید در این مصراع:سرت پر ز دانش؛ دلت پر ز داد!زال، با زیرکی ناخرسندی خود را هم گفته است. چون معنای دیگرش این می شود که اکنون سرت پر ز دانش نیست و خامی می کنی! دلت هم پر ز داد نیست و با رفتن به مازندران، به سپاهیان خود ستم می کنی!*- کاووس نه تنها به زال نمی گوید چرا آمدی، بلکه به دوری راه و رنج سفری که زال بر خود هموار کرده است، توجه دارد و نیز از حال پهلوانان و رستم جویا می شود که نشانه ی ادب است.همچنین این بیت نشان می دهد که رستم (بر خلاف آنچه برخی از استادان نوشته اند) همراه زال نبوده است. بیت های زیر برافزوده می نماید و شاید (همچنان که برخی استادان آنها را حذف کرده اند)، از شاهنامه نباشد: چنین گفت کای پادشاه جهانسزاوار تختی و تاج مهانز تو پیشتر پادشه بوده اندکه این راه هرگز نپیموده اندمنطقی نیست که زال در آغاز بگوید پادشاهان پیشین به مازندران نرفته اند، و سپس سه بیت مقدمه بیاورد، آنگاه بگوید "نکردند آهنگ مازندران"* زال می گوید فکر سرزمین تازه را از سر به در کن. این مازندران را که می خواهی بگیری (به کشف آمریکا توسط دریانوردان دلیر و ماجراجو شبیه است!)، دیگران اندیشه اش را هم در سر نپروراندند. خطرناک است! شدنی نیست! با نیرو، نیرنگ، گنح، دانش، نمیتوان به آن دست یافت! بخت هم همراه نیست! این پهلوانان ایرانی را به کشتن نده! آنها هم خدایی دارند! اگر در برابر تو کوچک هستند، مانند تو، بنده ی یک خدا هستند. بدان و آگاه باش که آن خدا دادگر است، ستم تو به این کشته شدن پهلوانان ایران را بی
پاسخ نمی گذارد و اینان تو را نفرین خواهند کرد. چکیده: ریسک نکن، به همین سرزمین که داریم بسنده کن.
user_image
زرهی
۱۳۹۶/۱۱/۱۸ - ۱۸:۰۰:۱۸
چو از شاه بنشنید زال این سخنندید ایچ پیدا سرش را ز بنبشنید درست است
user_image
زرهی
۱۳۹۶/۱۱/۱۸ - ۱۸:۰۳:۱۷
به هر سو که آییم و اندر شویمجز او آفرینت سخن نشنویمجز از آفرینت درست است
user_image
آزادبخت
۱۴۰۰/۰۱/۰۴ - ۰۸:۰۲:۴۴
چو تخت تو نشنید و افسر ندید نه تختی به بزرگی تخت تو و نه افسری به بزرگی افسر تو دیده شده و این بزرگی به عرض و طول نیست بارادر - اخر چو تو تخت نشنید اصلا معنا دارد ؟ چون تو تختی دیده نشد شاه را خودش گفته تختی که روش میشینند یا یکی مانند تو نه از تخخت شنید و نه افسر دید این معانی ان است یا مانند معنی خود کرده خیالیتان که گفته اید تخت گوش و چشم دارد خوب تخت گ.ش و چشم هم داشت مگر تخت همه شاهان دنیا را در جاهای مختلف دیده بود - اخر چقدر مسخره هستید که نمیدانید به سخن فردوسی ایزاد نگیرید و اگر نسخه بدل میدانید بگویید در فلان نسخه بدل اینست از زیبایی تخت سخن نگفته از عظمت تخت و افسر گفته که ان کنایه از پادشاهی است