میرزا حبیب خراسانی

میرزا حبیب خراسانی

میرزا حبیب الله شهیدی (زاده ۱۲۲۸ خورشیدی، ۱۲۶۶ هجری قمری در مشهد - درگذشته ۱۲۸۷ خورشیدی، ۱۳۲۷ هجری قمری) (در بعضی منابع نام او را میرزا حبیب الله مجتهد رضوی یا حسینی هم نوشته‌اند) متخلص به «حبیب» و معروف به «حبیب خراسانی» شاعر، عارف و مجتهد شیعی دورهٔ قاجاریه بوده‌است (در خراسان با عنوان «آقا» شناخته می‌شده). پدرش میرزا محمدهاشم مجتهد (متوفی ۱۲۶۹) نوهٔ میرزا مهدی مجتهد معروف به شهید رابع بود. میرزا محمدمهدی، در ۱۲۱۸ق به فرمان نادر میرزا (متوفی ۱۲۱۸) پسر شاهرخ میرزا افشار که مشهد را تصرف کرده بود به شهادت رسید. به همین سبب فرزندان و نوادگان میرزامهدی به «شهیدی» معروف شده‌اند. نسب او از طریق میرزا محمدمهدی به شاه نعمت‌الله ولی می‌رسد. وی افزون بر کسب علوم دینی و فراگیری زبان فرانسه و عربی، به مقامات عالی عرفانی و معنوی دست یافت. در تزکیهٔ نفس و تهذیب اخلاق و کردار نیکو، سر مشق اهل روزگار بود و ذوق شعری و استعداد درخشانی داشت. میرزا حبیب در حدود سال‌های ۱۳۱۵ق تا ۱۳۱۶ در بحرآباد با عارفی به نام سید ابوالقاسم درگزی (درگذشت ۱۳۱۹ق) دیدار کرد. پس از این آشنایی، او مسئولیت امور شرعی را رها کرد و به جز مواقعی خاص که برای موعظهٔ مردم به مشهد می‌آمد، کنج عزلت گزید و حدود ۱۰ سال در روستاهای اطراف مشهد به‌خصوص روستای کَنگ به عبادت، ریاضت و تفکر مشغول شد. با ظهور انقلاب مشروطه، طرفداران مشروطه در خراسان از وی خواستند که فتوایی در وجوب مشروطه امضا کند. حبیب هم با بیان اینکه سال‌هاست از فتوا و امضا دست کشیده، حکم صریحی در این مورد نداد و فقط خانهٔ خود را در اختیار انجمن ایالتی مشروطه قرار داد تا به امور مردم در آنجا رسیدگی شود. مرگ ناگهانی حبیب در سال ۱۳۲۷ قمری در بحرآباد و سلسله حوادثی که پیش از درگذشتش رخ داد، سبب شد که در بین نزدیکانش این گمان تقویت شود که مشروطه‌خواهان از بیم آن که وی در خارج از ایران فتوایی علیه آنان صادر کند، او را مسموم کرده‌اند. او در دوران حیات خویش توجه ویژه‌ای به پیراستن فرهنگ شیعی از خرافات داشت و مردم را از خرافات و برخی آیین‌ها نظیر شبیه‌سازی صحرای کربلا منع می‌کرد. مزار حبیب خراسانی در حرم امام رضا (ع) است. دیوان اشعار وی به همت «علی حبیب» در سال ۱۳۳۵ شمسی در تهران منتشر شده است.
آمار
ردیفوزنتعداد ابیاتدرصد از کل
۱فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)۷۹۶۱۴٫۵۰
۲فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مثمن مخبون محذوف)۷۳۹۱۳٫۴۷
۳مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف)۶۹۴۱۲٫۶۵
۴فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)۶۰۵۱۱٫۰۲
۵مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن (هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف)۵۸۲۱۰٫۶۰
۶مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)۵۱۱۹٫۳۱
۷مفعول مفاعلن فعولن (هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف)۳۶۷۶٫۶۹
۸مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف)۲۴۸۴٫۵۲
۹فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)۱۹۸۳٫۶۱
۱۰مفتعلن مفتعلن فاعلن (سریع مطوی مکشوف)۱۵۷۲٫۸۶
۱۱فاعلن فاعلن فاعلاتن۱۰۸۱٫۹۷
۱۲مفعول مفاعیل مفاعیل فعل (وزن رباعی)۹۶۱٫۷۵
۱۳فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن (رمل مثمن سالم)۹۲۱٫۶۸
۱۴فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مسدس مخبون محذوف)۵۹۱٫۰۸
۱۵مفتعلن فاعلات مفتعلن فع (منسرح مثمن مطوی منحور)۴۶۰٫۸۴
۱۶مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن (رجز مثمن سالم)۳۴۰٫۶۲
۱۷مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن (هزج مثمن اخرب)۳۲۰٫۵۸
۱۸مفعول مفاعلن مفاعیلن (هزج مسدس اخرب مقبوض)۲۵۰٫۴۶
۱۹فعولن فعولن فعولن فعل (متقارب مثمن محذوف یا وزن شاهنامه)۲۴۰٫۴۴
۲۰مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن (مجتث مثمن مخبون)۲۱۰٫۳۸
۲۱مستفعلتن مستفعلتن۱۴۰٫۲۶
۲۲مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن (هزج مثمن سالم)۱۱۰٫۲۰
۲۳مفتعلن مفتعلن مفتعلن مفتعلن (رجز مثمن مطوی)۱۱۰٫۲۰
۲۴مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن (منسرح مطوی مکشوف)۹۰٫۱۶
۲۵مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن (رجز مثمن مطوی مخبون)۷۰٫۱۳
۲۶مستفعلن مستفعلن۲۰٫۰۴
ردیفقالب شعریتعداد ابیاتدرصد از کل
۱غزل۲٬۷۱۱۴۹٫۴۰
۲ترکیب بند۸۶۵۱۵٫۷۶
۳غزل/قصیده/قطعه۸۲۲۱۴٫۹۸
۴قصیده۷۵۲۱۳٫۷۰
۵مثنوی۱۴۵۲٫۶۴
۶رباعی۹۶۱٫۷۵
۷ترجیع بند۶۴۱٫۱۷
۸مسمط مخمس۳۳۰٫۶۰
منابع کاغذی
میرزا حبیب خراسانی