حافظ

با سلامآیا منظور از "خوان روزه" سفره ای است که درماه رمضان گسترده میشود یا معنی دیگری دارد. به نظر میرسد معنی مصراع اول مطلع غزل کمی مبهم است.

منظور شما کاملا صحیح است. خوان روزه یا همان ضیاقت الله است که با دیده شدن هلال ماه شوال برچیده می شود و به نظر میرسد ابهام خاصی در مطلع وجود نداشته باشد.

شرح غزل ( بیا که ترک فلک خوان روزه غارت کرد )حافظ در این غزل استادانه ،عرفان را با ملاحت طنز ممزوج و رندانه،غرور زاهدان ظاهر ساز و ظاهر پرست و رفتارشان با دیگران را به چالش و انتقاد میکشاند.واز حقیقت ماه رمضان و ظاهر و باطن این ماه صحبت میکند از طرفی ( می= باده) که سکر آور و مستی آفرین است،در غزلیات حافظ بدو حالت استفاده شده یکی می انگوری و دیگرمی معرفت و استغراق در عالم معنی و معارف است، کسی از می انگوری مست میشود و عارف و سالک راه حق و خراباتی همیشه از باده معرفت و عشق مست میباشد و ساکن میخانه عشق است.. و میگوید :زان می عشق کزو پخته شود هر خامی .....( گرچه)، تا که ماه رمضانست بیاور جامی شرح غزل::::::::::::::: 1-**بیا که ترک فلک خوان روزه غارت کرد..هلال عید به دور قدح اشارت کردترک و غارتگری=:تا تارها از قبایل ترک مشهور به غارت و چپاولخوان =سفره ،متمولان سفره های بسیار وسیع میگستردند با انواع خوراکی و اشربه که جماعت با خوردن و بردن آنرا نمیتوانستند تهی کنند. ولی ترکان غارتگر( تاتار ها) هویی میزدند و در یک چشم بهم زدن همه را غارت میکردند.هلال عید =بازگشت و حلول هلال ماه شوال بعد از رمضان ( عید فطر)دور قدح= گردش یا گردانیدن قدح در مجلس یا شکل قدح که گرد است اشاره به آن دارد.و سمبل آن میشود.شرح بیت:: گردش ایام و گذران جبری زمان همچون ترکی غارتگر مظاهرو ظاهر سفره گسترده ماه رمضان را غارت کرد و برد این مظاهر که وسیله ای بود برای ظاهر پرستان و زاهدان خشک ازبرای خود نمایی و بازار گرمی و جولان در این ایام روزه ، همه با گردش ایام به غارت رفت .اما باطن این سفره ماه رمضان که معرفت و استغراق و قرب حضرت حق است هر گز به غارت و چپاول نمیرود و هیچ عاملی قدرت غارت آنرا ندارد. چرا که حضرت حق فرموده (کُلُّ عَمَل ِابنِ آدَمَ هُوَ لَهُ غَیر الصِّیامِ هُوَ لی وَ اَنا اجزی بِهِ همه اعمال بنی آدم برای اوست ، مگر روزه که خاص من است و من جزای آن هستم )اینک حلول ماه شوال و عید فطر و نیم دایره هلال آن اشارت و سمبل، قدحی شده که حاوی باده معرفت و استغراق به حق است. بدور از غارت و تعدی.در بیتی گوید: عشق من با خط مشکین تو امروزی نیست.......دیرگاه است کز این جام هلالی مستمگرچه ظاهر ماه رمضان غارت شد و رفت ولی باطنش که همان می معرفت و استغراقست هنوز در قدح ایام پر و باقیست و در دسترس انسان های وارسته و سالکین راستین راه حق در گردش است تا از آن باده خود را مست گردانند. در بیتی دیگر فرماید:جهان بر ابروی عید از هلال وسمه کشید...........هلال عید در ابروی یار باید دید2-** ثواب روزه و حج قبول آن کس برد.. ......که خاک میکده عشق را زیارت کرداین بیت قویاً تفسیرو تائید بر مضمون بیت اول است میگوید ثواب و سود این ایام و حتی حج را کسی میبرد که بدور از کبر و غرور عبادات و ظاهر پرستی ،عاشقانه از می معرفت ماه رمضان و اعمال حج بهره مند و مست میشود.و لایق قرب حق میشود.چرا که او به باطن ماه رمضان توجه داشته واز روی محبت و عشق بدور از تزویر و ریا از میکده معرفت خویش را مست و بهره مند ساخته است و هلال عید پر بودن قدح وجود او از می معرفت را تائید میکند.3-** مقام اصلی ما گوشه خرابات است.......خداش خیر دهاد آن که این عمارت کردخرابات = محل خراب شدن سالک است یعنی این خرابی،درجهت مظاهر و تعلقات دنیوی و نفسانیات و شهوانی اوست (شیخ شبستر خرابات و خراباتی را چنین بیان میکند)خراباتی شدن از خود رهایی است...... خودی کفر است ور خود پارسایی استنشانی داده‌اندت از خرابات.............. .که «التوحید اسقاط الاضافات»خرابات از جهان بی‌مثالی است....... ..مقام عاشقان لاابالی استخرابات آشیان مرغ جان است.... خرابات آستان لامکان استخراباتی خراب اندر خراب است... که در صحرای او عالم سراب استخراباتی است بی حد و نهایت..... نه آغازش کسی دیده نه غایتبا این اوصاف از خرابات و خراباتی سالک خویش را متصف این اوصاف کرده ودر قدح عشق از می معرفت و استغراق شرب مدام دارد.و این اولیا ی حق و عارفان بنام بودند کهخرابات را عمارت کردند و راه را برای سالکان نشان دادند خدا از آنها راضی باشد و خیرشان دهد. 4-**بهای باده چون لعل چیست جوهر عقل....بیا که سود کسی برد کاین تجارت کردباده چون لعل = عشق و معرفت به حق قبل از شرح این بیت که باده در آن می معرفت است به ابیاتی اشاره میکنیم که منظور از باده در آن می انگوریست و عقل همان عقل معاشست:ز زهد خشک ملولم کجاست باده ناب................که بوی باده مدامم دماغ تر داردز باده هیچت اگر نیست این نه بس که تو را........دمی ز وسوسه عقل بی‌خبر داردگویا این بیت بیت الغزل است: کسانی که در وادی معرفت راه ندارند همیشه عقل را در تقابل عشق میدانند آری عقل معاش و حسابگر چنین است چون غرق در تعلقات دنیوی و نفسانیات است و تمییز اودر این حد است چون هنوز خراب نشده است و خراباتی نیست.و این کسان که چنین میپندارند عقلشان در این حد است. کسی کو عقل دوراندیش دارد......بسی سرگشتگی در پیش داردز دوراندیشی عقل فضولی............یکی شد فلسفی دیگر حلولیخرد از دیدن احوال عقبا..................بود چون کور مادرزاد دنیاورای عقل طوری دارد انسان..........که بشناسد بدان اسرار پنهانلذا عقل در هر طریق با سالک است چنانکه عقل مراحل و مراتبی دارد عقل چراغ راه سالک است سالک قبل از طلب صاحب عقل معاش و حسابگر است و در بند نفسانیات و تعلقات دنیوی در مرحله طلب او خراب میشود و اهل خرابات میگردد و پا به مرحله عشق میگذارد در مرحله عشق چراغ عقل او نورانی تر میشود. و نام آنرا دل نیز میتوان گفت عطار گوید:دل شناسد که چیست جوهر عشق.......عقل را ذره‌ای بصارت نیست(عقل معاش)شیخ شبستر هم فرماید:چو عشق آمد چه جای عقل و هوشست.........چو گوید عشق عقل آنجا خموش استدر آن منزل که آمد عشق کاری.........................در آمد عقل چون طفلان بزاریاگرچه کارها از عقل شد راست...........................ولیکن کارها با عشق بالاستسالک در این مرحله در نیت و قصد دنیا داری نیست بلکه در قصد بذل و بخشش است. بخشیدن برای او همان گرفتن و بدست آوردن است و منطق درست اینست.سالک در طی طریق و با پشت سر گذاشتن هر منزل عقلش کاملتر و فربهتر میشود . او این گوهر عقل و نور این چراغ را با می معرفت و استغراق در حق معامله میکند و خرج و صرف آن میکند. و در این معامله سود ازآن اوست. چون نه تنها از مایه اصلی گوهر عقلش در این خرج کردن ها کاسته نمیشود بلکه افزونتر میشود.بنابر این بدون گوهر عقل نمیتوان صاحب معرفت شد.که بهای معرفت گوهر عقل است5-** نماز در خم آن ابروان محرابی............کسی کند که به خون جگر طهارت کرداین بیت اشاره و تلمیح دارد به سخنان حلاج و و ماجرای قتل او حلاج میگفت (رکعتانی فی عشق لایصح الوضوهما الا بدم ) یعنی در عشق دو رکعت نماز هست و وضوی ان صحیح نیست مگر با خون خود.و بخون جگر طهارت کردن هم اشاره به مصائب و سختی های راه سالک است که با بجان خریدن آن مشکلات در جهت وصول به حضرت حق و معشوق ابدی میکوشد.این دشواریها جان سالک را سوخته پاک و منزه میکند تا ملاقی حضرت حق کردد در بیتی دیگر گوید : خوشا نماز و نیاز کسی که از سر درد...به آب دیده و خون جگر طهارت کردویا طهارت ار نه بخون جگر کند عاشق........به قول مفتی عشقش درست نیست نمازمحراب هم جای عبادت است و زیبایی مطلق که به ابروان یار تشبیه شده است همان حضورعاشق و معشوق را نشانه است. و محل وصال. جهان چون زلف و خط و خال و ابروست........که هر چیزی به جای خویش نیکوستتجلی گه جمال و گه جلال است.........................رخ و زلف آن معانی را مثال است6-** فغان که نرگس جماش شیخ شهر امروز....نظر به دردکشان از سر حقارت کردنرگس جماش =چشم دریده شوخ و فتنه انگیز.در اینجا با حالات چشم غضب و خشم و تحقیرنگاه کردن در عربی به معنی نیشگون و نیش زدن هم آمده.مغازله و ملاعبهشیخ مزّور و ظاهر پرست و ظاهر ساز شهر که از معرفت بویی نبرده در ایام روزه به عبادات و اعمال خود مغرور گشته و توجه مردم را بخود جلب میکند..و از طرف دیگر رندان دردی کش و از می معرفت نوشیده که ساکن میخانه عشق هستند بر عکس شیخ بدون تظاهر، بلکه با برانگیختن تکفیر مردم نسبت بخود و ملامت شنیدن غرور و کبررا ازخود دور ساخته و از باطن ماه رمضان برخودار شده اند و از می معرفت نوشیده اند .حال این شیخ مغرور که توجه مردم را نیز پشتوانه دارد با چشم خشم و غضب نسبت به این رندان دردی کش نگاه میکند و تحقیر و تحدیدشان میکند.7-** به روی یار نظر کن ز دیده منت دار.......که کار دیده، نظر از سر بصارت کردبصارت=چشم دل ،دیده جان بین،کار دیده =خبره ، کار دان حافظ: دیدن روی تو را دیده جان بین باید...............وین کجا مرتبه چشم جهان بین من استفردوسی: به بیندگان آفریننده را................نبینی مرنجان دوبینده رادهلوی: لیکن چه کنم روی تو دیدن نتواند.............چشمی که درو، نی بصرست و نه بصارتسیف فرغانی: چو آسمان اگرش صدهزار باشد چشم.......همیشه کور بود مرد بی‌بصارت عشقسعدی: آن را که بصارت نبود یوسف صدیق...................... جایی بفروشد که خریدار نباشدیعنی بعد از آنی که بخون دل طهارت کردی و و جوهر عقل صرف باده معرفت و وحدت نمودی حال در محضر آن ابروان محرابی مقام حضور را دریات وغرق در استغراق باش و اینک مشاهده آن جمال زیبا بنما و خود را سیراب ساز و از این چشم کار دیده و خبره خود منت پذیر که این دیده جان بین هر کسی را نشاید و نباید 8-** حدیث عشق ز حافظ شنو نه از واعظ.......اگر چه صنعت بسیار در عبارت کردحدیث عشق =رمزو راز عشقی و علم معرفت صنعت = هنر و استادی در فن بدیع ، حیله و ظاهر سازیصنعت مکن که هر که محبت نه راست باخت......عشقش به روی دل در معنی فراز کردحافظم در مجلسی دردی کشم در محفلی.......بنگر این شوخی که چون با خلق صنعت می‌کنممیگوید بیا رمز و راز عاشقی و معرفت را از حافظ بشنو منی که حقیقت عشق و معرفت حاصل از ماه رمضان و در کل را با تو عاشقانه و رندانه بیان میکنم.راز درون پرده زرندان مست پرس......کین حال نیست زاهد عالی مقام را بیا و بشنو که جان مطلب و حقیقت در سخنان منست واعظ بی خبر از عالم عشق مغرور عبادات و حیله گر با طمطراق و لفاظی در وعظ هایش و فریبایی ریایی اش در عبارات به بازار گرمی خودش مشغولستدر بیتی میگوید: * عنان به میکده خواهیم تافت زین مجلس........................ که وعظ بی عملان واجب است نشنیدنمولا نا گوید : طمطراق این عدو مشنو گریز............کو چو ابلیسست در لـَجّ و ستیزدر غزلی دیگر که باز مربوط به رمضانست حافظ میفرماید:مرغ زیرک به در خانقه اینک نپرد........که نهادست به هر مجلس وعظی دامیورای دیگر حافظ اینست * روزه هر چند که مهمان عزیز است ای دل ............صحبتش موهبتی دان و شدن انعامی