حافظ

رو بر رهش نهادم و بر من گذر نکردصد لطف چشم داشتم و یک نظر نکردچشم داشتم: توقّع و انتظار داشتم.معنی بیت : روی خود رابه خاک راهِ معشوق گذاشتم به این امیدکه شایدپای مبارکش رابر رخسارمن بگذارد ازاوانتظارعنایت فراوان داشتم امّااو راه خودراعوض کرد تاازمسیری دیگربگذرد. برخاک راه یارنهادیم روی خویشبرروی ما رواست اگرآشنارود سیلِ سرشکِ ما ز دلش کین به درنبرددر سنگ خاره قطره ی باران اثر نکردسنگ خاره: نوعی ازسنگ سختمعنی بیت:افسوس که سیلاب اشک مانتوانست دردل ِسفت وسخت محبوب اثرکند وآثار بدبینی وقهروکینه را بزداید انتظارمن بیهوده بود...آری قطره های باران چگونه می تواند درسنگ خارا که سفت وسخت است اثرکند دل معشوق درسختی کمتر ازسنگ خارانیست.نگرفت درتوگریه ی حافظ به هیچ رویحیران آن دلم که کم ازسنگ خاره نیستیا رب تو آن جوان دلاور نگاه دارکز تیر آه گوشه نشینان حذر نکردازجنس واژه ها ولحن سخن چنین پیداست که حافظ درحال گله وشکایت ازبی توجّهی نیمه ی جان خویش یعنی شاه شجاع، آن جوان دلاور وخوش سیمایِ خوش قد وقامت است. هم اوکه زمانی انیس ومونس حافظ بوده وحال تحت تاثیر کینه توزان وحسودان نسبت به حافظ بی توجّه شده است.معنی بیت:خدایا آن جوان رشید وشجاع را درپناهِ خویش محفوظ فرما آن جوانی که ازآه دل عاشقان خویش بیم وهراسی به دل راه نمی دهد.دعای گوشه نشینان بلا بگرداندچرابه گوشه ی چشمی به مانمی نگریماهیّ و مرغ دوش ز افغان من نخُفتوان شوخ دیده بین که سر از خواب برنکردشوخ:خوشگل، زیبا، گستاخ، بی ملاحظهمعنی بیت: درحالی که مرغ وماهی نیز ازفریاد وافغان من نتوانستند بخوابند آن محبوب زیباچشم بی ملاحظه راببین که اصلاً از خواب بیدارنشد.شب شراب خرابم کند به بیداریوگربه روزشکایت کنم به خواب رودمی‌خواستم که میرمش اندر قدم چو شمعاو خود گذر به ما چو نسیم سحر نکردمیرَمَش: برایش بمیرممعنی بیت: من قصدداشتم که همانند شمع پیش پای معشوق جان خودراتقدیم کنم افسوس که اومثل نسیمی به سمت ما نوزید تا جان ناقابل رابه پای مبارکش نثارکنم.توهمچوصبحی ومن شمع خلوت سحرمتبسّمی کن وجان بین که چون همی سپرمجانا کدام سنگ‌دلِ بی‌کفایت استکوپیش زخم تیغ تو جان را سپر نکردبی کفایت: بی لیاقتمعنی بیت: ای معشوق، آخرکدام بی شفقتِ درشت خوی بی لیاقت است که درمقابل شمشیر توجان خویش را مشتاقانه سپرنمی کند؟زیرشمشیرغمت رقص کنان باید رفتهرکه شدکُشته ی تونیک سرانجام افتادکِلک زبان بُریده ی حافظ در انجمنبا کس نگفت راز تو تا ترک سر نکرد کِلک: قلمزبان بُریده: اشاره به عمل قَط زنی درتراش قلم است. بدینصورت که پس ازپایان تراش، نوک قلم(زبان قلم) رابه میزان مشخصّی قطع می کنند.حافظ خوش ذوق،این عمل قط زنی رادستمایه ی خویش قرارداده ومضمونی حافظانه خلق کرده است.معنی بیت: ای محبوب، قلم حافظ تراش خورده ونوک زبانش قطع گردیده است اطمینان داشته باش که تازمانی که سرازتنش جدا نشود درهیچ محفلی رازتو راهرگزفاش نخواهد کرد.امّا درنگاهی دیگرحافظ دراینجا رندی لطیفی آفریده است وآن اینکه: درمصراع دوّم می فرماید "تا ترک سر نکرد رازتورابه کسی فاش نکرد" عمل قَط زنی درحقیقت همان ترکِ سرقلم می باشد بنابراین قلم ِحافظ ترکِ سرکرده (تراش خورده) وآماده ی افشای راز معشوق است. رازمعشوق همان بی توجّهی وبی تفاوتی ِ اونسبت به حافظ است می بینیم که دراین غزل نیزازابتدا تاانتها سخن ازبی توجّهی وبی ملاحظه گی معشوق هست پس قلم حافظ ترک سرکرده و رازمعشوق رابرمَلا کرده ویک پارادکس حافظانه خلق شده است. تنهانه رازدل من پرده برافتادتابود فلک شیوه ی او پرده دری بود.

کلک زبان‌بریده‌ی حافظ در انجمنبا کس نگفت راز تو تا ترک سر نکرد..

با سلام خدمت اساتید سخنمیخواستم که میرمش....بنظر تخصصی اساتید محترم این مصرع ایراد وزنی ندارد؟ ایا بجای چو شمع اگر چون شمع بگوییم شعر روانتر خوانده نمیشود؟

سلام . در حاشیه نوشته شده از یکی از دوستان کلمه گاها" نوشته شده بود که درست نیست چون کلمه فارسی تنوین عربی نمی گیرد بجای آن گاهی باید بکار برد . ممنون

شعر حافظ جام جهان بین است .هر بار که در آن نظر کنی معنا و اشارتی تازه میابی . این غزل هم چند وجه دارد. یک وجه آن خطاب به معشوقی زمینی است و در بیت اخر وقتی سخن از اشای راز به میان می آید ، ذهن به سوی سر و سری که عاشق و معشوق دارند می رود . وجه دیگر خطاب به شاه شجاع است . اما وجه دیگر که در تمام اشعار حافظ این وجه نیز وجود دارد ، وجه عرفانی آن است .و اینجاست که حافظ رندی شگفت انگیزی فرموده .با تغییر کوچکی در کلمات ردیف می توان به آن رازی که حافظ برای آن کلک زبانش را بریده ، دریافت.اگر نکرد را به کرد تغییر دهید . راز حافظ و حضرت حق برملا خواهد شد. البته هر وجه معنایی فقط چند بیت را به خود اختصاص می دهد . و منظور این حقیر ابیات 1و2و5 است.

فقط رضا..شرح حافظ با رضا لذت بخشه..‌ساده و روان و کامل

این غزل را "در سکوت" بشنوید

به راه عبور آن نگار زیبا، روی نهاده‌ام، افسوس که از این راه نگذشت.انتظار صد مهربانی داشتم، دریغ از یک نگاه!۲- سیل اشکمان، از دلش دشمنی‌ را بیرون نکرد. آری! باران در سنگ خارا اثر نمی‌کند.۳- بارالها! از آن رعنای گستاخ که از تیر آه عاشقان گوشه نشینش نمی‌ترسد، محافظت کن!۴- دیشب از ناله‌های مشتاقانه‌ام، پرندگان و ماهی‌ها نخوابیدند، ولی دلبر گستاخم، بیدار هم نشد.۵- اراده کردم چون شمع پیش پایش جان دهم، ولی او حتی مثل نسیم سحر هم گذر کوتاهی نکرد.۶- با این همه، کدام انسان کم ذوق دل و بی‌هنری است که از برابر شمشیر عشقش پرهیز کند.۷- آری قلم حافظ نیز در جمع مشتاقان تا ترک سر( تراشیده شدن) نکرد، راز تو را بازگو نکرد.*ابیات شکایت یا افغان عاشقانه است، جز بیت۳ که شوق و شکایت آمیخته است و بیت ۶ که نهایت عشق خود را در جانبداری از دلبر بیان می‌کنددکتر مهدی صحافیانآرامش و پرواز روح  پیوند به وبگاه بیرونی

به نظر می رسد حافظ در بیت ششم با بهره مندی از صنعت جناس منظورش از «سپر کردن جان» ابزار دفاعی نباشد بلکه فدا کردن و سپری کردن و پایمال کردن جان در ره معشوق باشد.  کما اینکه در بیت پنجم مردن چو شمع را در پای دوست شایسته دانسته نه دفاع از جان و حفظ آن.  مضافا اینکه جان در قفای تن است و تن را باید سپر جان کرد و جان ندادن برای دوست را بی کفایتی دانسته نه دفاع کردن از آن در قبال دوست. 

رو بر رهش نهادم و بر من گذر نکرد صد لطف چشم داشتم و یک نظر نکرد رو بر رهش نهادم یعنی چشم به راهش بودم اما آن یار بر من گذر نکرد و اگر هم گذر کرد بر‌من که صدها چشمداشتِ لطف و عنایت از وی داشتم حتی با یک نظرِ لطف نگاهی نکرد، بیت مربوط به دعاهای برآمده از ذهن و "منِ" انسان است که انسان با روی نهادن و عبادتهایی سطحی تقاضاهای بسیاری از خداوند دارد و اصولأ روی نهادنش به طمعِ برآورده شدنِ صدها خواسته مادی و یا طلب خیرِ دنیا و آخرت برای خود و دیگرانی ست که خودی هستند و طلبِ مرگ و ذلت و بدترین ها برای غیر خودی ها و دشمنان، اما خداوند هیچگونه وقعی به خواسته هایِ ریز و درشت چنین انسانهایی نگذاشته و حتی یک نظر هم توجهی به او و خواسته هایش نمی کند . سیلِ سرشک ما زِ دلش کین به در نبرد در سنگِ خاره قطره باران اثر نکرد کین در اینجا به معنیِ خونخواهی آمده است ، پس‌انسانی که تعلقاتِ بسیاری به جهانِ مادی و حتی به اعتقاداتِ خود دارد هرقدر هم که زاری نموده و اشک بریزد در خداوند تاثیری ندارد به گونه ای که قطره هایِ باران در سنگِ خارا اثر می کند اما حتی سیلِ اشک نیز در برآورده شدنِ تمنا و دعاهایِ انسان کارگر نمی افتد و خداوند حتی یکی از آن صدها چشمداشتِ لطف را برآورده نمی کند و حتی آن اشک و زاری ها منجر به چشم پوشیِ خداوند از خونخواهی و بیرون رفتنِ کین از دلش نخواهد شد، به بیانِ دیگر خداوند قصدِ ریختنِ خونِ خویشتنِ توهمی انسان را دارد که چیزهایِ مادی و ذهنی و جمیع تعلقات را در دل و مرکز خود قرار داده و از آن چیزها توقعِ قرار و خوشبختی دارد اما سیلِ سرشک و آه و زاری نیز نمی تواند این کین یا خونخواهی را از دلِ او بیرون و از این کار باز داردش . یا رب تو آن جوانِ دلاور نگاه دار  کز تیرِ آهِ گوشه نشینان حذر نکرد پس حافظ دست به دعا بر داشته و از خداوند  می خواهد تا آن جوانِ دلاور یا پهلوانی را که پای در راهِ عاشقی گذاشته است  بر عهد و میثاق خود پابرجا نگه دارد ، در مصراع دوم گوشه نشینان کنایه از بزرگانی چون حافظ است که با غزل و ابیاتی که  بسانِ تیرِ آه جوانان و دلاورانی را شکار و در جرگه عاشقان قرار می دهد ، پس خداوندا آن جوان و پهلوانی را که از تیرهایِ آه و نفسِ مسیحاییِ گوشه نشینی چون حافظ حذَر نمی کند و سپری در دست نگرفته و مقاومت نمی کند در راهِ عاشقی و بر عهد و پیمانش استوار بگردان، حافظ با این بیت علاوه بر انتقالِ مفهوم مورد نظر چگونه دعا گفتن را نیز به ما می آموزد. ماهی و مرغ دوش ز افغانِ من نَخُفت وان شوخ دیده بین که سر از خواب بر نکرد خوابِ مرغان و ماهیان بسیار سطحی و سبک است و با کوچکترین صدایی از خواب می پرند، پس حافظ انسان هایی را که پس‌از شنیدنِ چند بیت و آه و نفس‌ِ حافظ بلافاصله از خوابِ ذهن بیدار شده و دیگر نمی خوابند همان مرغانی می نامد که خیالِ پرواز و عروج دارند و یا ماهیانی که خواب‌شان نیز عینِ بیداری ست و قصدِ شنا در بحرِ یکتایی را نموده اند، در مصراع دوم اما هستند بسیاری که نگرشِ شوخ و گستاخانه ای به هستی دارند و هرچه که حافظ و دیگر بزرگان فریاد برآورند نیز سر از خواب بلند نمی کنند و درواقع خود را به خواب می زنند. می خواستم که میرمش اندر قدم چو شمع او خود گذر به ما چو نسیمِ سحر نکرد وقتی خورشید بر آید شمع خواهد مرد و دیگر کاربردی ندارد، پس‌حافظ می‌فرماید او یا انسان عاشقی که در طلبِ آن یگانه خورشیدِ هستی ست و می خواهد تا شمعِ خویشتنِ متوهم و عقلِوجزوی را در راهِ قدومِ آن خورشید قربانی کند، این طلب و خواست البته که شرطِ اولیه عاشقی ست اما به تنهایی کفایت نمی کند، بلکه لازمه دمیدنِ خورشید، گذرِ همچون نسیمِ حضرتِ دوست است تا نسیمِ مسیحایی او گُلِ جانش را شکوفا کند و آنگاه است که خورشیدِ او نیز از مشرقِ درونش طلوع خواهد کرد. جانا کدام سنگدلِ بی کفایت است کو پیشِ زخمِ تیغِ تو جان را سپر نکرد حافظ می‌فرماید با اوصافی  که رفت اگر انسان همچنان از خوابِ سنگینِ خود بیدار نشود بسیار سنگدل و بی کفایت است، یعنی شایستگی بر دمیدنِ خورشیدِ درونش را ندارد و چنین بی کفایتی بجای اینکه جانِ تعلقات و خویشتنِ توهمیِ خود را سپر کند تا حضرت دوست با کین و خونخواهی آن  جان را از میان بردارد، با دعاها و سیلِ اشک از خداوند می خواهد تا چنین جانی را مورد هدفِ تیر و تیغِ جان بخشِ خود قرار ندهد و حتی شوخ و گستاخانه برای افزودن و فربه کردنِ چنین جانی، روی بر راهش نهاده و دست به دعا بر می دارد. کِلکِ زبان بریده حافظ در انجمن با کس نگفت رازِ تو تا ترکِ سر نکرد حافظ با شکسته نفسی اینچنین بیانِ شیوایی را کِلک و زبانِ الکن خوانده و می فرماید آن هنگام که حافظ ترکِ سر و جانِ ذهنی و توهمیِ خود را نمود و از درونِ عدم شده سخن گفت موفق به بیانِ حقیقتِ هستی و رازهایِ زندگی شد، یعنی با زبانِ سر و جان ذهنی که شمع است و دارایِ عقلِ جزوی، رازِ خورشید را نتوان که به بیان و لفظ در آورد ،           

به نظر من وزن مصرع دوم بیت اول دارای سکته است : "صد لطف چشم داشتم و ؟ یک نظر نکرد"پیشنهاد: "صد‌لطف چشم داشتم او یک نظر نکرد"تا نظر استادان چه باشد