حافظ

دلبر برفت و دل شدگانرا خبر نکردیادِ حریفِ شهر و رفیقِ سفر نکردیا بخت من طریق محبّت فرو گذاشتیا او بشاهــراه حقیقـت گذر نکردمن ایستاده تا کنمش جان فدا چو شمعاو خود گذر بمن چو نسیم سحر نکردگفتم مگر بگریه دلش مهربان کنمدر سنگ خـاره قطرۀ باران اثر نکردهر کس که دید روی تو بوسید چشم منکاری که کرد دیدۀ من بی بصر نکرددر حیرتم که بهر چه شد همدم رقیبخر مهره هیچکس چو قرین گهر نکردکِلکِ زبان بریدۀ حـافظ در انـجمنبا کس نگفت راز تو تا تَرکِ سر نکرد--*سنگ خاره= سنگ خارا - سنگ سخت

جناب دکتر دادور، آن که کیخسرو را در توران یافت و به ایران باز آورد گیو گودرز داماد رستم بو د نه جهان پهلوان پور زال. باز آورد؟در دل من کیخسرو هماره در ایران بوده است ، در ایران است از جاودانان .

این شعر رو با ترکیب آقای شجریان و آقای آرنالد گوش کنید.

دلبر برفت و دلشدگان را خبر نکردیاد حریف شهر و رفیق سفر نکرددلبرحافظ که به احتمال زیاد همان شاه شجاع ِ خوش قد وبالا وخوش حرکات است ناگهانی به سفررفته وعاشقانش را درغم واندوه فروبرده است.دلشدگان: دل ازدست داده ها وعاشقانحریف شهر: هم نشین وهمدم، همکار وهمراهمعنی بیت: محبوب ما بی خبربه سفررفت وبه دل ازدست دادگان وعاشقان خودبی توجّهی ونامهربانی نمود. اواصلاً به فکرهمکاران وارادتمندان خودنیست هیچ کس راازاین سفرمطّلع نکرد وبی خبررفت.یادبادآنکه زما وقت سفریاد نکردبه وداعی دل غمدیده ی ماشادنکردیا بخت من طریق مروّت فروگذاشتیا او به شاهراهِ طریقت گذر نکردمروّت: غیرت ومردانگی"طریقت":دومین منزل از منازل سه گانه ٔ ارباب سلوک که عبارت است از: شریعت ، طریقت ، حقیقت . مسلک صوفیه . صاحب کشاف آرد: در اصطلاح صوفیان ، طریقی است که رساننده ٔ کسان بسوی خدای تعالی است چنانکه شریعت راهی است که انسان را به بهشت میرساند و طریقت اخص از شریعت است زیرا طریقت هم مشتمل بر احکام شریعت است از قبیل اعمال صالح بدنی و اجتناب از محرمات و مکروهات عمومی و هم مشتمل بر احکام خاصی است مانند اعمال قلبی و اجتناب از همه ٔ ماسوی اﷲ. البته طریقت درنظرگاه حافظ غیرازطریقتیست که صوفیان معتقدند. همانگونه که عرفان حافظ ،رندیهای حافظ وافکار واعتقادات حافظ اختصاصی ومنحصربفرداست طریقت نیز درنظرگاه حافظ همان شیوه ی رندی ِ ویژه ی حافظانه هست وباطریقت صوفیان متفاوت.یکی ازدلایل اصلی سرد شدن روابط عاطفی حافظ وشاه شجاع ،همین افکار وباورهای خاص حافظ بود. شاه شجاع گرچه خودنیزاهل عیش وعشرت بود لیکن مسلّماً درکانون توجّهِ متشرّعین ،تندروها ودلواپسان قرار داشت وازجانب آنها تحت فشاربود ونمی توانست با حافظی که برعلیه همه چیز می تازد وهمه چیزرابه زیرسئوال می کشدهمنشینی ورفاقت کند.بنابراین شاه شجاع ناچاربود که به رغم میل درونی،ازحافظ فاصله بگیردتا درمظان کفرورزی وخروج ازشریعت نباشد. همین فاصله گرفتن شاه شجاع بود که سبب شد دل عاشق پیشه ی حافظ مشتعل شده و تحت تاثیر این فاصله،صدهاغزل ناب ونغز عاشقانه والبته اغلب بامضامین عارفانه خلق گردد.معنی بیت: این بی خبررفتن دلبر یا نتیجه ی این است که من درطریق ارادت ومودّت ومردانگی کوتاهی کرده ام یا دلبر(شاه شجاع) مسلک ومرام رندی رانپسندید وازمافاصله گرفت.وفاکنیم وملامت کشیم وخوش باشیمکه درطریقت ما کافریست رنجیدنگفتم مگر به گریه دلش مهربان کنمچون سخت بود در دل سنگش اثر نکردمعنی بیت: امید داشتم که با گریه واشگ ریختن می توانم توجّه اوراجلب کنم لیکن انتظاربیهوده ای بود دلش سخت وسفت بود واشگهای من هیچ تاثیری دردل نامهربان اوایجادنکرد.سیل سرشک مازدلش کین بدرنبرددرسنگ خاره قطره ی باران اثرنکردشوخی مکن که مرغ دل بی‌قرار منسودای دام عاشقی از سر به درنکردشوخی: گستاخی، تمسخر وتحقیرمعنی بیت: برمن ازروی تمسخر وتحقیرنگاه مکن که مرغ دل مشتاق وبی قرارمن، هرگزبرای لحظه ای اشتیاقِ افتادن به دام عاشقی رارها نکرده است.زلف اودام است وخالش دانه ی آن دام ومنبرامیددانه ای افتاده ام دردام دوستهر کس که دید روی تو بوسید چشم منکاری که کرد دیده من بی نظر نکردهرکس که رخسارزیبای تورا مشاهده کرد تحت تاثیرقرار گرفت وازذوق اینکه من بااین چشمانم عاشق توشده ام چشمان مرا بوسید .نخست روزکه دیدم رخ تودل می گفتاگررسدخللی خون من به گردن چشممن ایستاده تا کنم اَش جان فدا چو شمعاو خود گذر به ما چو نسیم سحر نکردمن همانند شمع کمربه فداکاری وتقدیم جان بسته بودم امّا ازشوربختی، معشوق همانندِ نسیمی به جانب من نوزید تا جان خودرانثاراوکنم.می خواستم که میرم اَش اندرقدم چوشمعاو خود گذر به ما چو نسیم سحر نکرد

سلام من بیت سوم رو یک جوره دیگه دیده امگفتم مگر به گریه دلش مهربان کنم/در نقش سنگ قطره ی باران اثر نکردتوی کتاب تست قرابت معنایی از سری کتاب های آبی قلمچی نسخه قدیمصفحه 115 سوال817البته این کتاب با توجه و همراستای کتاب درسی سوم و چهارم انسانی نوشته شده پس احتمالا توی کتاب درسی هم مصراع دوم به این گونه باشهبا تشکر

غزلی زیبا در همین وزناشک دلگردون ز باده ساغر ما لا له گون نکرد تا اشک دل به دیده ی تر موج خون نکردهرگز به آرزو نرسیدم به باغ عیش تا قصر صد امیدِ دلم واژگون نکردیک قطره عشق در رگ ما رایگان نر یخت تا عقل استوار دچار جنون نکرددل تا شنید بوی سر زلف یار را در جان پر تلاطم ما کم فسون نکردگر تار گیسوی سیه او به باد داد یک دم نشد که چهره ی ما نیلگون نکردشیرین نشد به کام چو فرهاد گر که او عمر عزیز خود به سر بیستون نکردمجنون به یک نگاه دل از کف فتاده دید لیلای خود به خنده ی لب آزمون نکردقدر هزار نافه ی تاتار و مشک ناب بشکست و نوش خاطرش ازسر برون نکرددیوانگی کنید که این چرخ بی شکیب عاقل ندیده ام که به سر سرنگون نکردبر پای خلق سلسله بسیار بسته او آنرا که بسته دست چه خوار و زبون نکردتا باز غم به دل نزند چنگ پر شتاب ساقی بریخت باده ، دگر چند و چون نکردآن خلسه ای که جان ” نیا “ را فرا گرفتصد نا ی چنگ و تار و دف و ارغنون نکرد

سلام آقا رضانبینم غمگین باشی, امیدوارم خدا به شما بردباری دهد.

این غزل را "در سکوت" بشنوید

معشوق از دیار عاشقان رفت و هیچ یادی از هم پیاله و رفیق سفرش نکرد‌.۲- یا اقبال من جوانمردی را رها کرده و یا او به شاهراه طریقت وفا قدم نمی‌گذارد.۳-در فراق با خود گفتم، با گریه‌ام دلش مهربان خواهد شد، افسوس که در دل سنگین و سختش اثر نکرد( خانلری: در نقش سنگ قطره باران اثر نکرد)۴- بی‌وفایی و گستاخی نکن! پرنده دلم همچنان در اندیشه به دام افتادن است( خانلری: دل را اگر چه بال و پر از غم شکسته شد)۵-هر آنکه چهره‌ات را دید بر چشمان من بوسه زد! آری چشمم بدون نظر(ایهام: چشمداشت) و توجه از آن‌سو کاری نمی‌کند.۶- در طریق بی‌پایان عشق( که مقصد وجود ندارد و تنها مسیری سازنده دارد) استوارم، چون شمع جانم را فدایش خواهم کرد! ولی او حتی مانند باد هم از ما عبور نکرد.نکات: - تکرار بیت ۵ غزل قبلی-۳ غزل گلایه‌ای پشت سرهم و ابراز شوق به کارهایی که معشوق از روی بی اعتنایی و رهایی مطلق نکرده است. دکتر مهدی صحافیانآرامش و پرواز روح پیوند به وبگاه بیرونی 

 دلبر برفت و دلشدگان را خبر نکرد یادِ حریفِ شهر و رفیقِ سفر نکرد دلبر عمومأ به یاری اطلاق می شود که در کنار بوده و شخصِ عاشق از فراق به وصالِ معشوق رسیده باشد، دلشدگان اشاره ای به همه عاشقان دارد و نه تنها یک عاشق، پس‌ حافظ می‌فرماید همه عاشقانی که به وصال رسیده و یارِ خود را در کنار و برِ دلِ خود دارند نیز ایمن نیستند و ناگهان می‌بینند دلبر و یار یا جانِ برگرفته از جانان آنها را ترک نموده است بدون اینکه آن عاشقان آگاه و خبردار شوند، در مصراع دوم حریف به معنی عاشقی ست که به عشق زنده شده و به وصالِ یار و اصلِ خدایی خود رسیده است و خانه دلش مانند شهر آباد شده است رفیقِ سفر می تواند اشاره به همان عارفِ زنده شده به عشق باشد و یا سالکی که او نیز طیِ طریقِ عاشقی می کند و رفیقِ دلشدگان است و گاه گاه یار و دلبرِ خود را در کنار دارد، پس‌ برای هیچ عاشق و پوینده راهِ عشقی که به وصال رسیده است ضمانتی برای پیوستگیِ این وصال وجود نداشته و هر آینه امکان رفتنِ بدونِ خبر و خداحافظی وجود دارد و حافظ در ابیاتِ بعد در پیِ دلیلِ این بازگشتِ دلبر از درونِ عاشق و ایجاد فراقی دوباره بر می آید. یا بخت من طریقِ مروت فروگذاشت یا او به شاهراه طریقت گذر نکرد بنظر میرسد بخت در اینجا به معنی جدیت آمده باشد و طریقِ مروت به معنیِ کارِ صادقانه معنوی، پس‌حافظ می‌فرماید این رفتنِ بدونِ خبر و ناگهانیِ دلبر می تواند به دو دلیل اتفاق افتاده باشد، (بخت به معنی اتفاق افتادن نیز آمده است) یا اینکه عاشق و عارف از جدیت در کارِ صادقانه معنوی باز مانده است که اینچنین دلبر را که در کنار بود از دست می دهد و یا اینکه اصولأ دلبر از شاهراهِ طریقِ عاشقی گذر نکرده است و سالکِ طریقت را گمان بر این بوده که به وصل رسیده و به عشق زنده شده است، در حالیکه وهمی بیش نبوده است، شاهراهِ عاشقی همان طریقتِ عاشقی ست و راه های فرعی در نهایت اگر به آن راهِ اصلی منتهی شوند ، عاشقان ممکن است سرانجام روزی گذارِ دلبر را در آن راه نظاره گر باشند. گفتم مگر به گریه دلش مهربان کنم چون سخت بود در دلِ سنگش اثر نکرد گریه هر کاری دیگر خارج از شاهراهِ طریقتِ عاشقی ست که عاشق و سالک برای بازگشتِ یار و دلبرِ سفر کرده انجام می دهد، مانندِ دعا و دخیل بستن و نذورات که غالبن طریقِ مروت و خالصانه نیستند والبته دلبر سخت تر از اینهاست و فریبِ این گریه و زاری های‌برآمده از ذهن را نمی خورد، پس دلِ چون سنگش با این کارهایِ ذهنی نرم و مهربان نشده و باز نمی‌گردد. شوخی مکن که مرغِ دلِ بی قرارِ من سودای دامِ عاشقی از سر به در نکرد حافظ خود را مثال آورده می فرماید شوخی و تصورِ باطل مکن که مرغِ دلِ بی قرارِ عاشقی چون او هرگز سودا و فکرِ عاشقی را از سر بیرون نکرده است و از شاهراهِ طریقت منحرف نشده است ، یعنی که او در باره عاشقانی که صادقانه و خالصانه قصدِ رسیدن به معشوق و وصال را در سر دارند صحبت می کند و نه بیگانگان با عشق و یا سُست پیمانانِ عاشق، پس‌ صحبت از عارفان و سالکانی ست که بسیاری از دشواری های شاهراهِ طریقت را پشتِ سر گذارده و به مراتبِ بالایِ معرفتی رسیده باشند، وگرنه برایِ آن مرغان و کسانی که در همان آغاز راه فکرِ عاشقی را از سر بیرون کرده اند که دیگر جایِ سخنی باقی نمی ماند. هر کس که دید رویِ تو بوسید چشمِ من  کاری که کرد دیده من، بی نظر نکرد حافظ در ادامه بیت قبل باز هم خود را مثال زده، ادامه می دهد عاشقانی که موفق به دیدارِ جمالِ حضرتِ دوست و به عشق زنده شوند با چشم و دیدگاه یا جهان بینیِ حافظ و دیگر بزرگانِ هم طراز او جهان را دیده اند و با چنین نگرشی ست که دلهاشان به عشق زنده شده است، پس‌ چنین نگرشِ به هستی و چشمِ جان بینِ حافظ را بوسیده و به آن تأسی می کنند، زیرا کارِ بزرگی که چنین دیدگان و چشمِ جان بینی انجام داده است بدونِ نظرِ لطف و عنایتِ خداوند نبوده است، بی نظر نکرد همچنین می تواند اشاره به چشم و نظر یا دیدنِ جهان از دریچه چشم خداوند باشد که حافظ می‌فرماید بدونِ چنین نظری امکانِ رسیدنِ او یا دیگر بزرگان به مراتبِ بالای معرفتی امکان پذیر نیست، پس‌ او دلیلِ رفتنِ بدونِ خبرِ دلبر از چنین عاشقانی که در شاهراهِ طریقت هستند را جویا می شود وگرنه تکلیفِ گریه کنندگان و عاشقانِ خارج از شاهراه که مشخص است. من ایستاده تا کُنمش جان فدا چو شمع او خود گذر به ما چو نسیمِ سحر نکرد می‌فرماید اما حافظ در این شاهراهِ عاشقی پایدار و استوار ایستاده و از بازگشتِ دوباره آن دلبر که امتدادِ حضرت معشوق است نومید نمی شود، آنقدر در این را استقامت می ورزد تا جان خود را فدای او کند، حافظ فدا کردنِ جان خود یا عاشقانی که با دیده نظر کارِ معنوی می کنند را به شمعی تشبیه می کند که می سوزد و خود را فدا می کند تا با نورِ خود چراغِ راه رفیقانِ سفر باشد، در مصراع دوم حافظ تصریح می‌کند با اینهمه ، اینکه دلبر همچون نسیمِ جان بخش بر او یا دیگر عاشقان گذر کند منوط به اراده خداوند است .        

در شرح جلالی بیت پایانی این غزل آمده است: حافظ حدیث نغز تو از بس که دلکش است نشنید کس که از سر رغبت ز بر نکرد