حافظ

باده مشکین = شراب مشکبو و معطر دلم کَشد (کِشد) : دلم میل پیدا کندشاید = شایسته است زهد ریا = زهد ریایی ( صفت و موصوف )جهانیان = تمام مردم دنیا خداندگار = مالک ، صاحب (استعاره از معشوق) طمع مبُر = قطع امید مکنمشاطه = آرایشگر بی غَش = خالص ، ناب درنمی باید = ضرورت ندارد، مناسبت ندارد مخدره = پرده نشینجمیله ( مونث جمیل) = زیبا خدای را مپسند = تو را به خدا راضی مشو ماه = استعاره ا زمحبوببیالاید = آلوده سازدمعنی بیت 1 : اگر دل من به شراب عطر آگین میل پیدا می کند شایسته است زیرا شراب مشکین از انگوری که بوی مشک دارد گرفته می شود اما از زهد ریایی بوی خیر نمی آیدمعنی بیت 3 : ازکرم و بهره رسانی و نیکی های جانان طمع مبُر زیرا خوی کریمانه محبوب خطا را می بخشد و برعاشقان رحمت می کند.

اگر بـه بـاده‌ی مُـشگیـن دلم کشـد ، شـایـــدکــه بـــوی خـیـــر ز زهـــد ریــا نـمـی‌آیـــــــــدباده یِ مُشگین:باده ای که با با مُشگ آمیخته شده است مشگ:مادّه ای خوشبو ومعطّر است که در زیر پوستِ شکم ومجاورِ عضوِ تناسلیِ جنسِ نر از آهوی ختایی تولیدمی گردد. مشگِ تازه در موقع ترشّح مادّه ایست روغنی و بسیار معطر وبه رنگ شکلات و لزج می باشد و در حالت خشک شده سخت و شکننده است و رنگش قهوه اییِ تیره مایل به سیاه و طعمِ آن کمی تلخ است و بویی تند دارد .درقدیم شراب وشربت رابامشگ معطّرمی نمودند.دلم کشد :دلم تمایل پیداکند ،هوس کند ،طمع کند شاید : رواست، شایسته است اگر دلِ من میلِ شرابِ معطّر کند رواست چرا که بویِ خیر از تظاهر به پارسایی وتقوا ودینداری نمی‌آید.تمایل به باده نوشی هزارباربهترازتظاهربه تقوا وریاورزیست.باده نوشی که دراو روی وریایی نبودبهتراز زهدفروشی که دراو روی وریاستجهـانـیـان هـمـه گـر مـنـع من کننـد از عشـقمـن آن کـنــم کــه خـداونـــدگــــار فرمـایــــــدچنانچه تمام دنیاهم مرا ملامت کرده و از عشق وعاشقی منع کنند من بدونِ توجّه به نصیحتِ آنها به کارِعشق وعاشقی که همانا قضا و حکمِ خداوندی است خواهم پرداخت. من مطیع فرمانِ معشوقم هستم .خداوند مرا به عشق ورزیدن فرا می‌خواندوهم اوست که این بارِ سنگینِ عشق را بر دوش من نهاده است . نصیحت کردنِ آنها درحقیقت جنگیدن با قضایِ الهیست.نصیحت گویِ رندان راکه باحکمِ قضا جنگ استدلش بس تنگ می بینم مگرساغرنمی گیرد؟طـمـع ز فـیـضِ کرامت مَـبُـر کـه خُلـق کـریــمگــنـه بـبـخـشـد و بـر عـاشـقـان بـبـخـشـایـدازلطف وعنایتِ خداوندی که کریمی وکرامت وبزرگواری تنهایکی ازخصلت هایِ اوست نومیدمباش،طمع مبُر،همچنان دل به بخشش و عفوِ اوببند. نگران مشو که خویِ نیک وخُلقِ بخشایشگریِ خداوندولطفِ اوبسیاربیشتراز گناهانِ ماست. ازچه دلتنگی؟او کریمانه گناه می‌بخشد و از خطاها ولغزش هایِ عاشقان هم چشم پوشی می کند.علّتِ اینکه بخشیدن دوبارتکرارشده این است که بخشش با بخشایش تفاوت دارد."بخشیدن" یعنی عفوکردنِ گناه ، امّا "بخشایش" علاوه براینکه معنایِ بخشیدنِ گناه رامی رساند به معنیِ اعطایِ هدیه یِ ویژه و وبذلِ لطف وعنایتِ خاص نیز هست.خداوندِکریم گناهانِ تمامِ بندگان رامی بخشدلیکن به عاشقان عنایتِ ویژه ای دارد.لطفِ خدابیشترازجرمِ ماستنکته یِ سربسته چه دانی خموشمـقـیـم حلقـه‌ی ذکر است دل ، بـدان امّـیـــدکـه حـلـقــه‌ای ز سـر زلـف یــار بـگـشــــایــدمقیم :سکونت گزیدن و ساکن شدن حلقه‌یِ ذکر : جلسه یِ گروهیِ ستایش وذکرگفتن همانندِمجلسِ درویشاناگرمن امروز درجلسه یِ ذکر وحمدوثنایِ خداوند شرکت کرده ام و ساکنِ این مجلس شده‌ام به این امیداست که شایدراهی پیدا کنم تا به اندرونِ حریمِ حرمِ یار برسم وازوصالِ معشوق بهرمند گردم ، "حـلـقــه‌ای زِ سـرِ زلـفِ یــار گـشــــودن" نمادِ به وصلت رسیدن است .من ذکرگفتن را ازرویِ عشق به معشوق انجام می دهم نه طمعِ بهشت دارم نه ترس ازدوزخ. هرچه هست عشق است وبس.این بیت در راستایِ به نقدکشیدنِ عباداتِ کسانیست که به طمعِ بهشت وخوف ازآتشِ جهنّم،ذکرمی گویندواظهاربندگی می کنند.حافظ صفِ خودراجداکرده ومی گوید من اگرذکروتسبیحِ خدارامی گویم ازرویِ عاشقیست وبس.درعاشقی گزیرنباشدزسازوسوزاِستاده ام چوشمع مترسان زآتشم تراکه ‌حُسن ‌خدا داده ‌هست و حجله‌ی‌ بختچه حاجـت اسـت کـه مـشّـاطـه‌ات بـیـارایـــدخطاب به کسانیست که به رغمِ "زیبا بودن بصورتِ خدادادی" به دلیلِ اینکه اعتمادبه نفس ندارند داشته هایِ خودرانادیده گرفته وسعی می کنندبازیورآلات و آرایش وپیرایش وتوسّل به آب ورنگِ مصنوعی،زیباترجلوه نمایند.می گوید توکه اززیباییِ خدادادی وبختِ نیکوبهره مندهستی هیچ احتیاج نداری که آرایشگر ویاپیرایشگر تورا بیاراید.زعشقِ نا تمام ِما جمالِ یار مستغنی است به آب و رنگ و خال و خط چه حاجت روی زیبا راچمن‌خوش‌است‌وهوادلکش‌است‌ومی‌بی‌غشکـنـون بـجـز دل خـوش هـیـچ در نـمی بــایـــد میِ بی‌غش : ناب و خالصشاعرباتوصیفی که ازآب وهوانموده است ظاهرن فصل،فصلِ بهار است واسبابِ عیش شاملِ ( چمنِ خرّم وخوش وهوایِ باصفاوباده یِ صاف وگوارا ) فراهم می باشد.درادامه می گویدهمه چیز مهیّاست ودرچنین شرایطی اگریک دلِ خوش هم داشته باشی دیگربه هیچ چیز نیازنداری وخوشا به سعادتت.به عبارتی دیگر چنانچه تمامِ این شرایط فراهم باشداما تو دل خوش نداشته باشی هیچ ارزشی نخواهدداشت. آنچه که اصل است "دلِ خوش" است ومابقی فرع. وروشن است که دلِ عاشق زمانی خوش است که کنارِ دلدارباشد.مایه یِ خوشدلی آنجاست که دلدارآنجاستمی کنم جَهدکه خود را مـگر آنجـا فـکنمجمیله‌ای است عروسِ جهان ، ولی هُش دارکه ایـن مخـدّره در عِـقـد کـس نمی آیـــــــــددنیا عروسی بسیار زیباوفریباست، اغفال مشو به هوش باش که این مخدّره (مستور-پرده نشینِ –پوشیده درپرده) گرچه زیباروی ودل رباینده هست لیکن با کسی پیمان ازدواج نمی بندد و بر سرِ پیمانش وفادارنمی‌ماند.جای دیگرمی فرماید:مجودرستیِ عهدازجهانِ سست نهادکه این عجوزه عروسِ هزارداماداست. بـه لابـه گفتمش ؛ ای ماهرخ ؛ چه باشد اگربـه یـک شکر ز تـو دلخسته‌ای بیاســـــاید ؟!شکر استعاره ازبوسه است.با زاری و التماس خطاب به معشوق گفتم ؛ ای ماه رویِ زیبا ؛آخر چطور می‌شود مگر؟ اگر عاشقِ دل‌خسته‌ای با یک بوسه یِ شیرین از لب تو به آرامش برسد.البته حافظ اظهاراشتیاق نموده وحالِ دلش راتوصیف کرده است وگرنه اوبهترازهمه می داندکه لذّتِ عشق دراعماقِ کشمکشِ پرسوزوگدازِ عشقبازی{نازِمعشوق ونیازِ عاشق}نهفته است وبوس وکناربه راحتی حاصل نمی گردد.درطریقِ عشقبازی امن وآسایش بلاستریش باد آن دل که بادردِ توخواهدمرهمیبه خنـده گفت که : حـافـظ خدای را مپسندکـه بـوســــه‌یِ تـــــو رخ مـاه را بـیــالایــــــــدمعشوق به طنز وطعنه
پاسخ می دهد که :ای حافظ بوسه مخواه وترا به خدا راضی مشو که با بوسه‌یِ تـو چهره‌یِ زیبایِ همچون ماهِ من آلوده شود.چنانچه ازاشعارِحافظ برداشت می شود محبوب ومعشوقِ این شاعرِ شوریده،علاوه برزیبایی ودلربایی،بسیارشوخ طبع وطنّازو اهلِ مزاح نیز هست.گفتم آه ازدلِ دیوانه یِ حافظ بی توزیرِلب خنده زنان گفت که دیوانه یِ کیست

اگر دلم به باده ی مشکین کشش داشته باشد، شایسته است (روا ست) چون که از زهد ِ ریایی بوی خیر نمی آید!