حافظ

دکتر جلالیان اعتقاد دارد این غزب در امتداد عزل زیر و در جوانی و در کوبیدن صوفیان ریاکار سروده شده است.سال‌ها دفتر ما در گرو صهبا بود رونق میکده از درس و دعای ما بودنیکی پیر مغان بین که چو ما بدمستان هر چه کردیم به چشم کرمش زیبا بوددفتر دانش ما جمله بشویید به می که فلک دیدم و در قصد دل دانا بوداز بتان آن طلب ار حسن شناسی ای دل کاین کسی گفت که در علم نظر بینا بوددل چو پرگار به هر سو دورانی می‌کرد و اندر آن دایره سرگشته پابرجا بودمطرب از درد محبت عملی می‌پرداخت که حکیمان جهان را مژه خون پالا بودمی‌شکفتم ز طرب زان که چو گل بر لب جوی بر سرم سایه آن سرو سهی بالا بودپیر گلرنگ من اندر حق ازرق پوشان رخصت خبث نداد ار نه حکایت‌ها بودقلب اندوده حافظ بر او خرج نشد کاین معامل به همه عیب نهان بینا بود

دست بدار ای فلک زرق ساز ز آستیِ کوته و دست درازنظامی.مخزن الاسرار

شراب لَعل کَش وروی مَه جبینان بینخلاف مذهب آنان جمال اینان بینلَعل: سرخ رنگ مانند یاقوتکَش: سربکش، بنوشمَه جبینان: زیبارویانی که پیشانیهایشان مثل ماه می درخشد.خلافِ مذهبِ آنان: برخلاف شیوه و روشِ‌ آنها. امّا منظورازآنان واینان کیست؟باتوجّه به بیت بعدی، چنین به نظرمی رسد که حافظ دراین غزل زهد وکردارریاکارانه ی صوفیان رادریک کفه ی ترازو وجمال وچهره ی مه جبینان را درکفه ی دیگرنهاده تا مخاطبین غزل آزادانه قضاوت کنند ودست به انتخاب بزنند. بنابراین "آنان" اشاره به زاهدان عبوس وتندخو و صوفیان ریاکار، و"اینان" اشاره به مه جبینان درمصرع اوّل می باشد.جمال: زیبایی وجاذبه ،خوشگلیمعنی بیت: شراب ناب سرخ رنگ بنوش و جمال وچهره ی زیبارویان راتماشاکن ببین که برخلاف راه ورسم ومسلکِ صوفیان متظاهر، این مه جبینان چقدرزیبا وجذّاب وخوشگل هستند.برجهان تکیه مکن ورقدحی مِی داریشادی زهره جبینان خورونازک بدنانبه زیردَلق مُلَمّع کمندها دارنددرازدستی این کوته آستینان بیندَلق: خرقه،لباس مخصوص صوفیانملَمّع: رنگارنگ،خرقه ای که ازتکّه پارچه های گوناگون دوخته می شد. "کمند" دراینجا کنایه ازدام وتزویرواسباب نیرنگ است.درازدستی: کنایه از متجاوزبودن است.کوته آستینان: خرقه های صوفیان اغلب دارای آستین ِ کوتاه بودند. "درازدستی وخرقه ی آستین کوتاه" بیانگراین نکته ی ظریف هست که ظاهر وباطن صوفیان یکی نیست و خرقه ی پاکدامنی نیز بااندام ناموزون آنان همخوانی ندارد.معنی بیت: صوفیان ِ حُقّه باز به رغم آنکه خرقه های آستین کوتاه برتن دارند دارای دستانی متجاوز ودرازهستندوبه هرچیزی حتّا چیزهایی که مربوط به آنان نمی شود دست درازی می کنند. اینها درزیرخرقه بندهایی برای به دام انداختن ساده لوحان دارند وکارشان فریب مردم وحفظ منافع شخصیست.صوفی پیاله پیما حافظ قرابه پرهیزای کوته آستینان تاکی درازدستی؟به خرمن دو جهان سر فرو نمی‌آرنددماغ وکِبرگدایان وخوشه چینان بینخرمنِ دو جهان: نعمتهای دو جهان به خرمن تشبیه شده است.سر فرو نمی آرند: قانع وسیر نمی شوند.دِماغ: دراینجا کنایه از غرور وزیاده خواهیخوشه چینان: ریزه خواران، کنایه از صوفیانِ زیاده خواه که بظاهر وانمود به زهد و قناعت می کنند امّا طمع برنعمتهای دوجهان دارند وهرگزقانع نمی شوند.معنی بیت: حرص وطمع ِ زهد پیشه کنندگانِ متظاهر را که کشکول گدایی نیز بدست گرفته اند ببین چه اشتهای سیری ناپذیری دارند ببین چگونه به نعمتهای دوجهان قانع نیستند؟صوفی شهربین که چون لقمه ی شُبهه می خوردپاردُمش درازباد این حیوان خوش علفبهای نیم کِرشمه هزارجان طلبندنیاز اهل دل و ناز نازنینان بیندراینجا حافظ روی سخن را به طرف کفه ی دیگرترازو گرفته وازویژگیهای مَه جبینان سخن می گوید.امّا ظاهراًحافظ از ناز وغرور مه جبینان نیززیاد دل خوشی ندارد!معنی بیت: مه جبینان درقبال یک اشاره ی ریزدلبرانه هزارجان عاشق راطلب می کنند! ببینید نیازعاشقان(نیم کرشمه) چقدر کم ودرخواست نازنینان(هزارجان) چقدرزیاد است؟ این ناز واین نیاز ناهمخوانست وبایکدیگر درنمی گیرد.درنمی گیرد نیاز ونازما باحُسن دوستخرّم آن کزنازنینان بخت برخوردارداشت.حقوق صحبت ما رابه باد داد وبرفتوفای صحبت یاران و همنشینان بینمعنی بیت: مابامعشوق خاطرات زیادی داشتیم او حق صحبت مارانگاه نداشت وهمه رابرباد سپرد امّا ماعاشقان همچنان اورا دوست داریم وبه عهد وپیمانمان پایبند مانده ایم. بی وفایی معشوق راببین ووفاداری عاشقان را.بسوخت حافظ ودرشرط عشقبازی اوهنوز برسرعهد ووفای خویشتن استاسیرعشق شدن چاره ی خلاص من استضمیر عاقبت اندیش پیش بینان بینضمیر: اندیشه، باطن.پیش بینان: آینده نگرهامعنی بیت: گرفتاری درکمندعشق تنها راه به آزادی رسیدن من است من بدون عشق اسیر ودربندم لیکن باکمندعشق احساس رهایی می کنم ببین من ِ عاقبت اندیش چگونه می اندیشم وچگونه پیش بینی می کنم.کدورت ازدل حافظ ببردصحبت دوستصفای همّت پاکان و پاکدینان بینکدورت: تیرگی وگرفتگی دل همّت: اراده،نیّتپاکدینان: آنانکه راه وروش ومرام پاکی دارندمعنی بیت: سرانجام معشوق ازدرآشتی درآمد وبامن صحبت کرد وتیرگی وگرفتگی دلم برطرف شد ببین آنانکه راه ورسم پاکی پیش گرفته اند چگونه با اراده وهمّتِ پاک نتایج مطلوب می گیرند. درطریقت رنجش خاطرنباشد می بیارهرکدورت راکه بینی چون صفایی رفت رفت