حافظ

بیت آخر یا قسم یاد کردن جناب حافظ هست به قرآن که منظور این می شود که به قرآن قسم که در میان اشعار خوب تر از شعر تو ندیدمو یا منظور این هست که بواسطه قرآنی که در سینه داری شعرت بهترین شد همانطور که گفت دلنشین شد سخنم تا تو قبولش کردی / آری آری سخن عشق نشانی داردیا: عشقت رسد به فریاد ار خود بسان حافظ / قرآن ز بر بخوانی با 14 روایت و یا: هر چه کردم همه از دولت قرآن کردم و دهها بیت دیگر بنابراین تعابیر دیگر که ایشان خواسته مقایسه کند با کلام خدا بسیار عجیب است و باور پذیر نیست...

بیاباما مَورزاین کینه داریکه حق صحبت دیرینه داریباتوجّه به بیت چهارم مخاطب این غزل "شیخ" است. ظاهراً بنظر می رسد که حافظ مدّتی بااین شیخ مراوده ودوستی داشته است لیکن پس ازاینکه حافظ طریق عشق ورندی اختیارمی کند دوستی آنها قطع شده وشیخ مبادرت به کینه ورزی وبدگویی حافظ می نماید.مَورز: مپرداز،انجام مده، کینه داری: دشمنی کردن،کینه ورزیدن حق صحبت: حق دوستیدیرینه: قدیمیمعنی بیت: بیا و حرمت حق دوستیِ قدیمیمان رانگاهدار ازاین پس بامادشمنی مکن.سر وزَر ودل وجانم فدای آن یاریکه حق صحبت ومِهرووفانگه داردنصیحت گوش کن کاین دُربسی بِهاز آن گوهر که در گنجینه داریدُر: مرواریدگنجینه: کنایه ازسینه ودل هست باتوجّه به اینکه روی سخن باشیخ است بی تردید چیزی که درسینه ی شیخ است ایمان واعتقادات وورد وذکراوست که حافظ در اینجابه طعنه با عنوان "گوهر" یادکرده است.معنی بیت:(ای شیخ) پند واندرزمراگوش کن این نصیحت همچون مرواریدی ارزشمنداست این پند واندرزمن ازآن بظاهر گوهری که درسینه ی توست ارزشمندتر ومفیدتراست.(روشن است که پند واندرز حافظ به شیخ همین سخنانیست که دراین غزل گوشزدشده است: پرهیزازکینه توزی، نگاهداری حرمتِ حقِ صحبت ونکاتی که درابیات پیش رومطرح شده است‌.ولیکن کی نمایی رُخ به رندانتوکزخورشید ومَه آیینه داری!احتمالاً "شیخی" که مخاطب حافظ است ازمشایخ متظاهرومشهور شهر است شیخی که همانندِ اغلبِ خودزاهدان ِخودشیفته، توّهم ِ خودبزرگ بینی دارد واین پندار غلط سبب شده تااو ازخود تصویرتحریف شده داشته باشد. او می پندارد آدم خاصی هست وخورشید وماه آینه گردان روی اوهستند ومحاسن اوراانعکاس می دهند! چنین وانمود می کند نماینده ی خدا درروی زمین است درمرکزیّت خلقت قرار دارد و تصویرش درماه منعکس می گردد! چنین شخصی معمولاً دور ازدسترس عموم هست و ملاقات بااوبرای همگان به آسانی میسّرنیست.کی نمایی: کی نشان دهی؟معنی بیت: درادامه ی سخنان پیشین( نصیحت گوش کن که....) ولیکن نصیحت درتوتاثیری ندارد ای شیخ توکی می خواهی ازتوّهم خارج شده، ازآن بالانشینی دست کشیده به پائین فرودآیی بارندان بی سامان هم نشین شوی وچهره ی واقعی خودت رانشان دهی(نه تصویرتحریف شده را) توکه ازروی وَهم وگمان می پنداری خورشید وماه آینه گردان روی توهستند(می پنداری خیلی خاص هستی،انتظار داری همه باید باتوخاص رفتارکنند گمان می کنی درمرکز خلقت قرارگرفته ای نماینده ی خدا در روی زمینی ومردم باید پروانه وار گرد توبچرخند! )یارب آن زاهدخودبین که بجز عیب ندیددودِ آهیش درآئینه ی ادراک اندازبدرندان مگوای شیخ وهش دارکه با حکم خدایی کینه داریمعنی بیت: ای شیخی که جزعیب نمی بینی ازرندان بدمگوی وبه هوش باش که بابدگویی ازرندان درحقیقت توباحکم خداوند کینه توزی می کنی. اگررندان به ظاهر لااُبالی وبی سروسامان هستند این مشیّت الهیست وتونباید بامشیّت الهی سرجنگ داشته باشی.مکن به چشم حقارت نگاه درمن مستکه نیست معصیت وزهد بی مشیّت اونمی‌ترسی ز آه آتشینمتو دانی خرقه پشمینه داریمعنی بیت: ای شیخ توکه خرقه ات ازجنس پشمینه هست وخیلی هم خوب می سوزد آیا ازآه آتشین نمی ترسی که ناگاه درپشمینه ات بیافتد وآن رابه آتش بکشد؟آتش زهر وریا خرمن دین خواهدسوختحافظ این خرقه ی پشمینه بینداز وبروبه فریاد خُمار مُفلسان رسخدا را گر می‌دوشینه داریخُمار: کسالت و دردسر پس از مستی وباده نوشی، ناداری وبی چیزیمُفلس: تهیدست،فقیر می دوشینه: می باقی مانده از شب پیشحافظ دراینجا به شیخ متظاهر طعنه می زند که تو درخفا وخلوت خویش باده نوشی می کنی ومن ازاین موضوع آگاهی دارم!معنی بیت: اگرازآن شرابی که شب پیش نوشیدی چیزی باقی مانده محض رضای خدا به فریاد تهیدستان برس وبا بخشیدن شراب باقیمانده خماری آنها رابرطرف کن.می خور که شیخ وحافظ ومُفتیّ ومحتسبچون نیک بنگری همه تزویرمی کنندندیدم خوشترازشعرتو حافظبه قرآنی که اندر سینه داریمعنی بیت:ای حافظ ، دلپذیرتر از شعر تو چیزی ندیدم سوگند به قرآنی که تو در سینه داری( حفظ هستی وازبر داری) شعرحافظ همه بیت الغزل معرفتستآفرین برنفس دلکش ولطف سخنش

به قرانی که اندر سینه دارییعنی حافظ کتاب و شعر خکد را همانند قران میبیند ار نظر حافظ کتاب قران کتاب تشبیهات و استعارات است و شعر حافظ نیز همین ویژگی را دارد

در بیت واپسین، "به" به معنای سوگند نیست، بلکه به معنای "در، اندر، درون" اومده و در واقع
پاسخ خداوندگار شیراز به تحدیه!

این غزل را "در سکوت" بشنوید