حاجب شیرازی
میرزا حیدرعلی فرزند میرزا جعفر معروف به حاجب شیرازی (زادهٔ ۱۲۷۱ قمری در روستای کناره از توابع مرودشت، درگذشتهٔ ۱۳۳۴ قمری در تهران) شاعر، صوفی و هنرمند سدهٔ سیزدهم و چهاردهم است.
پدرش، میرزا جعفر، از مشایخ سلسله ذهبیه و نقاش و قلمدان‌ساز بود.
حاجب در جوانی با پدرش به شیراز رفت و علوم ادبی و نقاشی را در آن‌جا فراگرفت. پس از چندی به خورموج رفت و از محضر محمدخان، دانشمند و شاعر دشتستانی، متخلص به دشتی، شعر و ادب آموخت. عبرت نائینی، دوست و معاشر حاجب، گفته است که با زبانهای عربی، ترکی، روسی و فرانسه آشنایی داشت.در مقدمه‌ٔ نسخه خطی دیوان حاجب آشنایی وی با زبان انگلیسی نیز تأیید شده است.
حاجب پس از وفات محمدخان دشتی در ۱۲۹۸، به شیراز بازگشت.
زندگی‌اش همچون پدر از راه قلمدان‌سازی و نقاشی می‌گذشت. او تذهیب، میناکاری و خطاطی نیز می‌دانست.
به نوشته عبرت نائینی، حاجب و پدر میان‌سالش به تهران رفتند. در آن‌جا نیز به قلمدان‌سازی و نقاشی مشغول بودند که پدر حاجب درگذشت و بنابه وصیتش، در صحن امامزاده زید (واقع در بازار تهران) دفن شد.
حاجب پس از مرگ پدر دست از کار کشید و به کسوت درویشی درآمد و در خیابان جلیل‌آباد (خیام) تهران، در حجره‌ای در کاروان‌سرای قنبر سیبیلو، منزل گزید.
حاجب قصایدی در مدح امین‌السلطان، از وزرای قاجار (متوفی ۱۳۲۵)، و کامران‌میرزا، پسر ناصرالدین شاه، سروده است و از آن دو صله‌هایی گرفته است.
در ۱۳۱۳، در پی قتل ناصرالدین شاه، حاجب به سبب معاشرت با سید جمال‌الدین اسدآبادی و میرزا رضا کرمانی، تحت تعقیب قرار گرفت و به کامران‌میرزا پناه برد.
وی در اواخر عمر در زمینی در نزدیکی دروازه دولت بنایی ساخت و مشهور است که بسیاری از مردم تهران به وی ارادت می‌ورزیدند.
حاجب در ۱۳۳۴ قمری درگذشت و در اقامتگاهش، که به «حاجبیه» مشهور گردید، به خاک سپرده شد.
آمار
| ردیف | وزن | تعداد ابیات | درصد از کل |
| ۱ | فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مثمن مخبون محذوف) | ۲۸۲ | ۱۵٫۳۳ |
| ۲ | مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف) | ۲۵۸ | ۱۴٫۰۳ |
| ۳ | مفتعلن مفتعلن فاعلن (سریع مطوی مکشوف) | ۱۶۱ | ۸٫۷۵ |
| ۴ | مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن (هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف) | ۱۵۹ | ۸٫۶۵ |
| ۵ | مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف) | ۱۳۱ | ۷٫۱۲ |
| ۶ | فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف) | ۱۲۷ | ۶٫۹۱ |
| ۷ | مفتعلن فاعلات مفتعلن فع (منسرح مثمن مطوی منحور) | ۱۱۵ | ۶٫۲۵ |
| ۸ | فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی) | ۸۲ | ۴٫۴۶ |
| ۹ | مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن (منسرح مطوی مکشوف) | ۷۹ | ۴٫۳۰ |
| ۱۰ | مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی) | ۵۳ | ۲٫۸۸ |
| ۱۱ | مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن (هزج مثمن سالم) | ۴۵ | ۲٫۴۵ |
| ۱۲ | فاعلات فع فاعلات فع | ۴۰ | ۲٫۱۸ |
| ۱۳ | مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن (مضارع مثمن اخرب) | ۳۹ | ۲٫۱۲ |
| ۱۴ | مفعول مفاعلن فعولن (هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف) | ۳۷ | ۲٫۰۱ |
| ۱۵ | مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن (رجز مثمن سالم) | ۳۶ | ۱٫۹۶ |
| ۱۶ | مستفعلتن مستفعلتن | ۳۱ | ۱٫۶۹ |
| ۱۷ | فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مسدس مخبون محذوف) | ۲۴ | ۱٫۳۱ |
| ۱۸ | فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون) | ۱۹ | ۱٫۰۳ |
| ۱۹ | فاعلن مفاعیلن فاعلن مفاعیلن (مقتضب مثمن مطوی مقطوع) | ۱۹ | ۱٫۰۳ |
| ۲۰ | مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن (رجز مثمن مطوی مخبون) | ۱۸ | ۰٫۹۸ |
| ۲۱ | فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن (رمل مثمن مخبون) | ۱۶ | ۰٫۸۷ |
| ۲۲ | فعولن فعولن فعولن فعولن (متقارب مثمن سالم) | ۱۴ | ۰٫۷۶ |
| ۲۳ | مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن (هزج مثمن اخرب) | ۱۴ | ۰٫۷۶ |
| ۲۴ | فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن (رمل مثمن مشکول) | ۱۳ | ۰٫۷۱ |
| ۲۵ | مفاعلن مفاعلن مفاعلن مفاعلن | ۱۰ | ۰٫۵۴ |
| ۲۶ | مستفعلن فع مستفعلن فع (متقارب مثمن اثلم) | ۹ | ۰٫۴۹ |
| ۲۷ | فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن (رمل مثمن سالم) | ۸ | ۰٫۴۴ |
| ردیف | قالب شعری | تعداد ابیات | درصد از کل |
| ۱ | غزل | ۱٬۵۰۳ | ۸۱٫۷۳ |
| ۲ | ترکیب بند | ۹۷ | ۵٫۲۷ |
| ۳ | قصیده | ۸۶ | ۴٫۶۸ |
| ۴ | ترجیع بند | ۸۱ | ۴٫۴۰ |
| ۵ | مسمط | ۵۱ | ۲٫۷۷ |
| ۶ | مسمط مخمس | ۲۱ | ۱٫۱۴ |
منابع کاغذی
