افسر کرمانی
میرزا مهدی‌قلی‌خان کرمانی ملقب به «افسر کرمانی» از شاعران و خوشنویسان ایرانی سدهٔ سیزدهم قمری بود.
پدر او ابوالقاسم كرباسی كه از بازرگانان خراسان بود، در سفری به كرمان دختری از آن دیار را به همسری برگزید و افسر، یگانه فرزند آنان در آنجا زاده شد. افسر در زادگاه خود نشو و نما یافت و نزد بزرگان آنجا علوم دینی، حكمت، منطق و كلام آموخت. دیری نپایید كه وی به تهران رفت و به سبب آوازۀ شعر و ادب خویش به دربار ناصرالدین‌شاه راه یافت و پس از خواندن قصیده‌ای در حضور شاه، از وی لقب «افسر الشعراء» گرفت. اما افسر شاعر دربار و مداح ناصرالدین‌شاه نشد و به كرمان بازگشت و گاه به انتقاد از سلطان نیز پرداخت. او حتى در قصیده‌ای كه در ستایش از ناصرالدین‌شاه سروده، از نابسامانی اجتماعی و تنگدستی مردم انتقاد كرده است.
افسر نخستین انجمن ادبی كرمان را كه ایمن، جیحون و میرزا آقاخان كرمانی بدان پیوستند، بنیاد نهاد، اما این انجمن پس از چندی به سبب مخالفتهای دولتمردان منحل گردید و افسر نیز به بم تبعید شد. تبعید، شاعر را از پای درآورد و پس از بازگشت به كرمان درگذشت.
آقابزرگ، افسر را دارای دو دیوان دانسته، و حجم سروده‌های او را هفت هزار بیت برآورد کرده است. بخشی از سروده‌های افسر با عنوان دیوان افسر كرمانی به كوشش نوادۀ او، عبدالرضا افسری كرمانی، در تهران در سال ۱۳۶۶ هجری شمسی به چاپ رسیده است. نمونه‌هایی از خط نسخ، شكسته و نستعلیق افسر همراه با نثر مسجع وی كه به شیوۀ قائم مقام فراهانی است، در آغاز این چاپ آمده است.
آثار وی از روی نسخهٔ آماده شده به همت مرکز تحقیقات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان در گنجور در دسترس قرار گرفته است.
آمار
| ردیف | وزن | تعداد ابیات | درصد از کل |
| ۱ | مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف) | ۵۸۰ | ۱۴٫۰۶ |
| ۲ | مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن (هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف) | ۵۰۴ | ۱۲٫۲۲ |
| ۳ | مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن (هزج مثمن سالم) | ۴۹۱ | ۱۱٫۹۱ |
| ۴ | فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مثمن مخبون محذوف) | ۴۵۳ | ۱۰٫۹۸ |
| ۵ | فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف) | ۴۴۸ | ۱۰٫۸۶ |
| ۶ | فعولن فعولن فعولن فعولن (متقارب مثمن سالم) | ۲۴۳ | ۵٫۸۹ |
| ۷ | مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف) | ۲۲۳ | ۵٫۴۱ |
| ۸ | مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن (رجز مثمن مطوی مخبون) | ۱۳۷ | ۳٫۳۲ |
| ۹ | مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن (منسرح مطوی مکشوف) | ۱۲۶ | ۳٫۰۶ |
| ۱۰ | مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن (مجتث مثمن مخبون) | ۱۲۳ | ۲٫۹۸ |
| ۱۱ | مفتعلن فاعلات مفتعلن فع (منسرح مثمن مطوی منحور) | ۱۲۰ | ۲٫۹۱ |
| ۱۲ | مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن (رجز مثمن سالم) | ۱۰۶ | ۲٫۵۷ |
| ۱۳ | مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن (هزج مثمن اخرب) | ۸۵ | ۲٫۰۶ |
| ۱۴ | فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن (رمل مثمن سالم) | ۷۷ | ۱٫۸۷ |
| ۱۵ | فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن (رمل مثمن مخبون) | ۶۴ | ۱٫۵۵ |
| ۱۶ | مفعول مفاعیل مفاعیل فعل (وزن رباعی) | ۶۰ | ۱٫۴۵ |
| ۱۷ | مفعول مفاعلن فعولن (هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف) | ۵۴ | ۱٫۳۱ |
| ۱۸ | مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی) | ۵۴ | ۱٫۳۱ |
| ۱۹ | فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مسدس مخبون محذوف) | ۴۹ | ۱٫۱۹ |
| ۲۰ | مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن (مضارع مثمن اخرب) | ۲۵ | ۰٫۶۱ |
| ۲۱ | فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون) | ۲۱ | ۰٫۵۱ |
| ۲۲ | فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن | ۱۳ | ۰٫۳۲ |
| ۲۳ | فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی) | ۱۳ | ۰٫۳۲ |
| ۲۴ | مفاعلن فع مفاعلن فع | ۱۳ | ۰٫۳۲ |
| ۲۵ | مفتعلن مفتعلن فاعلن (سریع مطوی مکشوف) | ۱۱ | ۰٫۲۷ |
| ۲۶ | فاعلن فاعلن فاعلن فع | ۹ | ۰٫۲۲ |
| ۲۷ | فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن (رمل مثمن مشکول) | ۸ | ۰٫۱۹ |
| ۲۸ | متفاعلن متفاعلن متفاعلن متفاعلن | ۷ | ۰٫۱۷ |
| ۲۹ | فاعلن مفاعیلن فاعلن مفاعیلن (مقتضب مثمن مطوی مقطوع) | ۷ | ۰٫۱۷ |
| ردیف | قالب شعری | تعداد ابیات | درصد از کل |
| ۱ | قصیده | ۲٬۵۳۷ | ۶۱٫۵۲ |
| ۲ | غزل | ۱٬۵۰۱ | ۳۶٫۴۰ |
| ۳ | رباعی | ۶۰ | ۱٫۴۵ |
| ۴ | قطعه | ۲۶ | ۰٫۶۳ |
منابع کاغذی
