خیام

هودر دهر هرآنکه نبمه نانی داردوزبهر نشست آشیانی داردنه خادم کس بود نه مخدوم کسیگو شاد بزی که خوش مفامی داردرباعی اثر گذاری است این رباعی اهمیت قناعت و بها ندادن به ارزشهای کاذب و زائد دنیائی را به خوبی گوشزدکرده استو موضوع مهم آزاده زیستن که مستلزم خادم ومخدوم نبودن است چه خوب عنوان گردیده استاین گونه سخنان تکرار مواعظ دینی نیست یپداست که خودش با بینش و معرفت در یافته استارزش رباعیات او در بینش و معرقت و بلند نظر ی اوست در رباعیات دیگرش بسیاراز مستی و شادی دم میزندو فکر عامه را در فهم دین نارسا میبیند و خود در کار جهان سخت حیران است این از ویژگیهای اهل عرفان و معرفت است حافظ هم میگوید:از هرطرف برفتم جز حیرتم نیفزود ومولوی حیران بودن را تو صیه مکند"پس تو حیران باش بی لا و بلی"حیرانی انسان را اوج میدهد و باخدا تماس میدهد نظیر آنچه را که خیام دریافته در غزلیات حافظ و مثنوی مولوی و غیره بسیارمیتوان یافت البته خیام حکیم شناخته شده وعارف اتصال یافته نبوده ولی خیلی از سخنانش شبیه عارفانست(معنای لغوی عارف مقصود است)

هو"گو شاد بزی که خوش مقامی دارد" ادامه حاشیه گذشته در رباعیات خیام به شادزیستن خیلی توجه شده ودر این رباعی شاد زیستن را در اینکه کسی نیمه نانی وآشیانی داشته باشد و خادم ومخدوم کسی نباشد دانسته است این خوشی وشادی حاصل آزادگی است واهل معرفت همه سعادت انسان را در رهائی از اسارت خود و دنیای خود وجامعه میدانند و حاصلش مواجه شدن با حقیقت یا خداست و اینرا به تجربه دریافته اند شادی مورد نظر خیام سرخوشیها و عیاشیهائی که عکس العمل رنجهای آدمی است و از خود فریبی حاصل میشود نمیتواند باشد چنانکه سهراب سپهری گفته است خوشی همان رنج است و از نظر روانشناسی هم این خوشی ها خود فریبی است ورنجها ی روانی را تقویت میکند ودر اسلام هم نهی شده است در رباعی بالا به شادی حاصل رهائی اشاره شده استنکته دیگر اینکه خیام به میخوارگی توجه مخصوص دارد واین سئوال را در ذهن ایجاد میکند که چرا اینهمه از می وشراب تعریف مکند حتی میگوید جام می را از کف منه یا یک جام می صد دل ودین دارد یا میگوید یک جرعه می از ملک کاووس بهتر است ویا "از هرچه نه می طریق بیرون شو به"با کمی دقت معلوم میشود که در عالم واقع اینطور نمیتواند باشد ومی وشراب اینهمه تعریف و خاصیت ندارد پس چرا اینچنین گفته ووعرفائی مثل حافظ بیش از اینها هم از می تعریف کرده اند؟راهی برای توجیه نیست جز اینکه بگوئیم میخوارگی یک معنای سمبلیک و استعاری برای توضیح آن شادی و صفائی است که آدمی سرانجام باید به آن برسد آن شادی وطرب با عظمتی که اهل معرفت گاه تجربه کرده اند و حاصل آزادگی از اسارتهاست چنانکه به عوارض سوء میخوارگی وخماریها و مجازی بودن وموقتی بودن اینگونه خوشیها اشاره نکرده اندالبته شواهدی هم نشان میدهد که میخوارگی معمولی هم در نظر بوده اینکه خیام می میخورده یانه یا کم میخورده یازیاد به زندگی خصوصی او مربوط است واگر می میخورده مسلما اینکار تااین حد از نظر خودش قابل ستایش نمتوانسته باشد و در رباعیاتش معنای استعاری و تمثیلی می مهم بوده چنانکه قبل از او هم این استعارات وتمثیلات بکار میرفته است

نمیدانم چرا بعضی ها دوست دارند فاضلانه حرف بزنند ؟کل مفهوم این رباعی بیان خیلی ساده نحوه زندگی در سادگی و ناپایداری ان است