محیط قمی
میرزا محمد تقی قمی، متخلص به «محیط» و ملقب به شمس الشعراء، از شاعران با ذوق و خوش قریحه ی دوران قاجار است. پدر محیط اهل فضل و علم بوده و در خدمت به شرح نبوی صلی الله علیه و آله و سلم و نشر علم و ارشاد خاص و عام جهد بسیار کرد، در طریق قدس و تقوی قدم می نهاده و از صاحبان نفس و دعا بوده است. مرحوم دوست علی خان (معیرالمماک) از وزرای ادب پرور و با تدبیر زمان که با اهل فضل حشر و نشر داشته، به طریقی خانواده محیط را به طهران منتقل و پدر محیط را به معلمی فرزندش امیر دوست محمد خان معیرالممالک گماشت. میرزا محمد تقی (محیط) اوایل عمر خود را در قم به سر برده و در آنجا مشغول فراگرفتن علوم مورد علاقه اش بوده است. محیط قمی باقیمانده ی عمر خود را در طهران سکونت گزیده و با ادبا و شعرای هم عصر خود محشور و مأنوس بوده، در اکثر مجالس ادبی شرکت جسته و سرآمد اقران بود.
چنان که پیدا است، از دستگاه معیرالممالک متنعّم بوده و در چند جای دیوان خود، مدح و قصیده به مناسبت هایی در ستایش ولی نعمت خود دارد. محیط قمی، یکی از شاعران پرقدرت عصر قاجاریه است که از ذوقی سرشار و هوشی وافر برخوردار بوده و در زمینه ی بذله گویی و طنز نیز ید طولانی داشته است. مسلک و مشرب درویشی و عرفان را دارا بوده و اکثر اشعار او، مختوم و موّشح به نام مبارک مولای درویشان امیرمؤمنان علی علیه السلام است که الحق خوب از عهده آن بر آمده است. دیوان محیط قمی قبلاً دو چاپ سنگی شده که هر دو آنها مغلوط و ناخوانا است. متأسفانه در این اواخر همان ها نیز به کلی نایاب بود و خطوط دیوان (نستعلیق) سبک قدیم و سطور آن بسیار فشرده و در هم چاپ شده بود. محیط قمی در حدود سال ۱۲۵۰ هجری در یکی از روستاهای شهرستان قم به دنیا آمد، در سال ۱۳۱۷ هجری به سرای باقی شتافت و در «شیخان» قم به خاک سپرده شد.
آثار محیط قمی از روی نسخهٔ آماده شده به همت مرکز تحقیقات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان در گنجور در دسترس قرار گرفته است.
آمار
| ردیف | وزن | تعداد ابیات | درصد از کل |
| ۱ | مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف) | ۵۹۴ | ۲۷٫۹۳ |
| ۲ | فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مثمن مخبون محذوف) | ۳۱۷ | ۱۴٫۹۰ |
| ۳ | مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف) | ۳۰۶ | ۱۴٫۳۹ |
| ۴ | فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف) | ۱۵۷ | ۷٫۳۸ |
| ۵ | مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن (هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف) | ۱۲۱ | ۵٫۶۹ |
| ۶ | مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی) | ۱۰۱ | ۴٫۷۵ |
| ۷ | مفعول مفاعلن فعولن (هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف) | ۹۱ | ۴٫۲۸ |
| ۸ | مفتعلن فاعلات مفتعلن فع (منسرح مثمن مطوی منحور) | ۷۵ | ۳٫۵۳ |
| ۹ | مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن (مضارع مثمن اخرب) | ۶۲ | ۲٫۹۱ |
| ۱۰ | فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون) | ۵۷ | ۲٫۶۸ |
| ۱۱ | فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی) | ۴۹ | ۲٫۳۰ |
| ۱۲ | مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن (منسرح مطوی مکشوف) | ۴۷ | ۲٫۲۱ |
| ۱۳ | مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن (هزج مثمن اخرب) | ۳۰ | ۱٫۴۱ |
| ۱۴ | مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن (مجتث مثمن مخبون) | ۲۴ | ۱٫۱۳ |
| ۱۵ | مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن (رجز مثمن مطوی مخبون) | ۲۱ | ۰٫۹۹ |
| ۱۶ | فاعلن مفاعیلن فاعلن مفاعیلن (مقتضب مثمن مطوی مقطوع) | ۱۷ | ۰٫۸۰ |
| ۱۷ | فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن (رمل مثمن مشکول) | ۱۷ | ۰٫۸۰ |
| ۱۸ | فعولن فعولن فعولن فعولن (متقارب مثمن سالم) | ۱۳ | ۰٫۶۱ |
| ۱۹ | مفعول مفاعلن مفاعیلن (هزج مسدس اخرب مقبوض) | ۱۱ | ۰٫۵۲ |
| ۲۰ | مفعول مفتعلن مفعول مفتعلن | ۹ | ۰٫۴۲ |
| ۲۱ | مفعول مفاعیل مفاعیل فعل (وزن رباعی) | ۸ | ۰٫۳۸ |
| ردیف | قالب شعری | تعداد ابیات | درصد از کل |
| ۱ | غزل/قصیده/قطعه | ۲٬۰۷۵ | ۹۷٫۵۶ |
| ۲ | ترجیع بند | ۳۲ | ۱٫۵۰ |
| ۳ | رباعی | ۸ | ۰٫۳۸ |
| ۴ | قطعه | ۷ | ۰٫۳۳ |
| ۵ | غزل | ۵ | ۰٫۲۴ |
منابع کاغذی
