عرفی
مولانا محمد بن خواجه زین‌الدین علی بن جمال‌الدین شیرازی ملقب به جمال‌الدین و متخلص به عرفی از مشاهیر و شعرای شیراز در قرن دهم هجری است. وی درسال ۹۶۳ هجری قمری متولد شد. در زادگاهش به تحصیل علم و دانش پرداخته و به قدر توان در موسیقی و خط نسخ مهارت بدست آورد. از جوانی به سرودن شعر تمایل داشت، دیری نپایید که در شیراز شهرت یافت و به محافل ادبی آن شهر راه پیدا کرد. در اوان جوانی از راه دریا به هندوستان مهاجرت کرد و با فیضی دکنی برخورد کرد و مصاحبت وی را اختیار نمود و سپس توسط وی با حکیم مسیح‌الدین ابوالفتح گیلانی آشنا شد و در قصیده‌ای مدح او را گفت. ابوالفتح گیلانی نیز او را به عبدالرحیم خانخانان، سهپسالار ادب‌پرور جلال‌الدین اکبرشاه، معرفی کرد و از آنجا در سلک مداحان ویژهٔ اکبرشاه در لاهور درآمد. عرفی همچنان در لاهور به سر برد تا درسال ۹۹۹ هجری قمری در سن سی و شش سالگی درگذشت. پس از چندی پیکرش را به نجف منتقل کردند. شهرت او در قصیده‌سازی و از سخنسرایان بنام سبک هندی است. عرفی در قالبهای دیگر شعر نیز طبع‌آزمایی کرده اما مهارت او در قصیده دیگر سروده‌های وی را تحت‌الشعاع قرار داده است. «کلیات» اشعار عرفی مشتمل بر چهارده هزار بیت شامل قصیده و رباعی و مثنوی و قطعه است. جمال‌الدین دو مثنوی به نامهای «مجمع الابکار» و «فرهاد و شیرین» و رساله‌ای به نثر دربارهٔ تصوف به نام «نفسیه» نیز نگاشته است.
آثار عرفی شیرازی در گنجور به همت دوست گرامی «رسته» تایپ شده و در دسترس قرار گرفته است.
آمار
| ردیف | وزن | تعداد ابیات | درصد از کل |
| ۱ | مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف) | ۱٬۷۵۵ | ۲۱٫۱۶ |
| ۲ | مفتعلن مفتعلن فاعلن (سریع مطوی مکشوف) | ۱٬۰۷۹ | ۱۳٫۰۱ |
| ۳ | مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف) | ۹۹۸ | ۱۲٫۰۴ |
| ۴ | فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مثمن مخبون محذوف) | ۸۰۸ | ۹٫۷۴ |
| ۵ | فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف) | ۷۸۷ | ۹٫۴۹ |
| ۶ | مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن (هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف) | ۵۶۵ | ۶٫۸۱ |
| ۷ | مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن (هزج مثمن سالم) | ۵۰۴ | ۶٫۰۸ |
| ۸ | فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون) | ۴۵۷ | ۵٫۵۱ |
| ۹ | مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی) | ۳۶۴ | ۴٫۳۹ |
| ۱۰ | مفعول مفاعلن فعولن (هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف) | ۲۷۰ | ۳٫۲۶ |
| ۱۱ | مفعول مفاعیل مفاعیل فعل (وزن رباعی) | ۲۴۸ | ۲٫۹۹ |
| ۱۲ | فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی) | ۷۳ | ۰٫۸۸ |
| ۱۳ | فعولن فعولن فعولن فعل (متقارب مثمن محذوف یا وزن شاهنامه) | ۶۸ | ۰٫۸۲ |
| ۱۴ | مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن (منسرح مطوی مکشوف) | ۶۵ | ۰٫۷۸ |
| ۱۵ | مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن (مضارع مثمن اخرب) | ۵۳ | ۰٫۶۴ |
| ۱۶ | فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن (رمل مثمن مشکول) | ۴۵ | ۰٫۵۴ |
| ۱۷ | مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن (رجز مثمن مطوی مخبون) | ۳۸ | ۰٫۴۶ |
| ۱۸ | مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن (مجتث مثمن مخبون) | ۳۰ | ۰٫۳۶ |
| ۱۹ | مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن (رجز مثمن سالم) | ۳۰ | ۰٫۳۶ |
| ۲۰ | فعولن فعولن فعولن فعولن (متقارب مثمن سالم) | ۱۸ | ۰٫۲۲ |
| ۲۱ | مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن (هزج مثمن اخرب) | ۱۲ | ۰٫۱۴ |
| ۲۲ | فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن (رمل مثمن مخبون) | ۱۱ | ۰٫۱۳ |
| ۲۳ | مفعول مفاعلن مفاعیلن (هزج مسدس اخرب مقبوض) | ۷ | ۰٫۰۸ |
| ۲۴ | مستفعلتن مستفعلتن | ۷ | ۰٫۰۸ |
| ردیف | قالب شعری | تعداد ابیات | درصد از کل |
| ۱ | غزل | ۳٬۶۳۲ | ۴۳٫۸۰ |
| ۲ | قصیده | ۲٬۲۷۲ | ۲۷٫۴۰ |
| ۳ | مثنوی | ۱٬۶۸۰ | ۲۰٫۲۶ |
| ۴ | رباعی | ۲۴۸ | ۲٫۹۹ |
| ۵ | قطعه | ۲۳۲ | ۲٫۸۰ |
| ۶ | ترجیع بند | ۱۲۳ | ۱٫۴۸ |
| ۷ | ترکیب بند | ۱۰۵ | ۱٫۲۷ |
منابع کاغذی
