رودکی

می شه تصور کرد شاعر معشوقی داره که با کس دیگه ای (که طبق شعر پیر و زشته) زندگی می کنه و روزها رو تحت تملک او می گذرونه. اگر تصور کنیم و یا حتی احتمال بدیم اسم طرف عیار بوده تردیدی نمی مونه که این معشوق یه پسره. اون کسی که معشوق باهاش زندگی می کنه از این که رودکی برای عیار شعر می گه بر سر غیرت می آید و چون دستش و زورش به شاعر نمی رسه آتش حسادت جنسیش رو بر سر عیار خالی می کنه. به این خاطره که اون پسر اذیت می شه و پنهانی کسی رو می فرسته که آقا یه خورده جلوی خودت رو بگیر و آبروی منو به باد نده و زندگی رو برام سخت نکن.

حمید جان،من با تفسیر شما هم آواز نیستم. در این دو-بیتیِ زیبایِ رودکی -که کنجکاویِ خواننده را به راستی بر می آغالاند- چهار شخص به اندیشه و دیدگاهِ خواننده آورده می شوند:نخست، "کَس" که همان کسی است که به رودکی پیام می فرستد.دوم، "عیار" که همان پیام-رسان است. پروا کنید که واژه "عیّار" نامِ کسی نیست. "عیّار" به معنایِ جوانمرد، لوطی، "داش-مشتی"...و مانند ابنهاست. همچنان که در داستان "سمکِ عیّار" میبینیم؛ که در آن، "سَمَک" نامِ آن جوانمرد (عیّار) است. نمونه امروزین-تر یک "عیّار"، داش آکُلِ هدایت است.سوم، فژه پیر (فژه یعنی زشت و دُژَم و تند-خو و بد هیبت و زشت-رو) که بیگمان، شکایتِ "کَس" به رودکی از دیتِ اوست. همین "کَس" است که فژه پیر را نفرین کرده از خداوند ("ایزد جبار") میخواهد که او را از دست این پیرِ زشت-خو براهاناد.چهارم، خود رودکی.بنا بر این، محال است که آن "کَس" -که، همچنان که شما می گویید، به اغلبِ احتمال ، دوست نزدیک یا معشوق/معشوقه رودکی ست، همان "عیّار" باشد.سرانجام، گمانِ من این است که آن "کَس" زن است نه مرد، چرا که یک مرد، حتی "اَمرد"، یعنی همجنس-گرایِ در نقشِ مونث، به راحتی میتوانسته خوبشتن را از چنگِ "فژه پیر" رها سازد. اما اگر آن کَس، زنی بوده باشد، در جامعه بسیار بسته و مذهبی آن روزگار، ناگزیر، توانِ رها سازیِ خویشتن را، به گمان قوی، نمیداشته است. هم از این روست -به گمانِ من- که از راهِ رساندن پیام به رودکی (توسط یک عیّار) دست-به-دامنِ شاعرِ توانا و چیره دست شده، از او میخواهد که در سروده های خویش اینقدر به وی (زنِ موردِ ستمِ فژه پیر) اشاره نکند تا مگر بهانهِ زجر و شکنجه بیشتر، به دست آن پیر زشتخو (به گمان قوی، شوهر آن زن، که ضمناً، چه بسا از خود زن بسیار پیرتر بوده است) ندهد تا هنگامی که "ایزد جبار" شر او را از سر زن رها کند!

تفسیر آقا حمید رضاخاله پیرزنکانه و نادرست است. این دو بیت به وضوح از شکایت زنی از فژه پیری سخن می گوید که او را به واسطه ی عشق غیری ملامت می کند. آنهم با یک فشار روانی که مجبور است مخفیانه از طریق واسطه ای برای شاعر پیام بفرستد که دیگر نامی از او در اشعارش نیاورد. من با اشارت آقا بهرام به اقتضای دوران در دنیای مردسالارانه ی کهن کاملن موافقم. در هر حال بیانی که شعر القا می کند یک رابطه ی کلاسیک و سنتی عشقی و پیرامونی آن است با عناصر مرد و زن. ضرورتی ندارد که باری افزون و نچسب را بر آن تحمیل کنیم.