سعدی

بیت دوم بسیار زیباست

با سلام و احترام خدمت لیام گرامی بنظرم این غزل برای حضرت دوست خداوند بزرگ بیان شده که عاشقانه ایست به معشوق ازلی از این رو صورت و زیبایی های خالق قابل قیاس با مخلوق نیست و هر چه زیبایی در جهان است نشانه ای از زیبایی و محبت اوست ، به قول حضرت حافظ :هر گلِ نو که شد چمن آرای / ز اثر رنگ و بویِ صحبتِ اوست /

با عرض حرمت در بیت دوم مصرع اول سماع انس اشتباه است سماع حسن باید گفته شود هم بر اساس نسخه اصلی کلیات شیخ سعدی هم به لحاظ معنا که تمامی عزیزان اشتباه خواندند

وزن : مفاعلن فعلاتن مفاعلن فع لن  ۱_حدیث عشق به طومار در نمی‌گنجد بیان دوست به گفتار در نمی‌گنجد معنی بیت : داستان عاشقی چیزی نیست که بتوان آن را در نامه و دفتر جای داد و سخن ، توانایی مسایل مربوط به دوست را ندارد.[ حدیث : سخن ،ماجرا ،افسانه و داستان / طومار : نامه  و دفتر / بیان : شرح و تفضیل ، دلیل و اثبات /تناسب :حدیث ،بیان ، گفتار] ۲_ سماع انس که دیوانگان از آن مستند به سمع مردم هشیار در نمی‌گنجد معنی بیت :سرود و پایکوبی انس و الفت که شیفتگان در اثر شنیدن آن سرمست می شوند ، چیزی نیست که مردم هوشیار بتوانند آنرا بشنوند [ سماع : نغمه و آواز > بیت سوم غزل ۷۱ /انس : دوستی و مودت ، خرمی / مست : بی خویش،و شوریده / سمع : گوش /تضاد : بین دیوانه و مست وبا هوشیار /جناس اشتقاق : سماع ، سمع ] ۳_میسرت نشود عاشقی و مستوری ورع به خانه خمار در نمی‌گنجد معنی بیت : عشق ورزیدن و پرهیزگار ماندن با هم میّسر نخواهد شد ، همان طور که ورع و پرهیز در خانهء میفروش یافت نمی شود.[میّسر شدن : ممکن شدن ،انجام یافتن / مستوری : تقوا و پاکدامنی ، نجابت و پارسایی / ورع : پارسایی و پرهیزگاری / خمّار : باده فروش /تضاد : عاشقی و مستوری /تناسب : مستوری و ورع ] ۴_چنان فراخ نشسته ایت یار در دلِ تنگ  که بیش زحمت ِ اغیار در نمی گنجد  معنی ببت : دوست آنچنان در همه جای دلِ تنگ ما قرار گرفته است که دیگر جایی برای ازدحام و مزاحمت بیگانگان باقی نمانده است.[ فراخ نشستن : پهن و گسترده نشستن ، جای گیر شدن / اغیار : جمع غیر ، نامحرمان و بیگانگان / تضاد : فراخ : تنگ / ایهام : زحمت ۱_ رنج و دردسر ۲_ انبوهی و ازدحام] ۵_تو را چنانکه تویی ،من صفت ندانم کرد که عَرض ِ جامه به بازار ، در نمی گنجد  معنی بیت : من تو را آنچنانکه هستی نمی توانم توصیف نمایم ، درست همان طور که عرضه کردن جامهء مرغوب ، در مقابل جامه های دیگر ، در بازار آسان نیست [صفت کردن : ستودن ، توصیف کردن / عرض جامه : عرضه ء جامه و متاع ] ۶_دگر به صورت هیچ آفریده دل ندهم  که با تو صورت دیوار در نمی گنجد  معنی بیت : دیگر عاشق چهره و هیات هیچ آفریده ای نخواهم شد، زیرا با وجود تو نقش های بر دیوار ارزشی ندارند[ صورت آفریده : ظاهر مخلوقات / با تو : در برابر و نقابل تو /کنایه : دل دادن ( عاشق شدن ،توجه کردن )/جناس تام : میان دو صورت ] ۷_خبر که می دهد امشب رقیبِ مسکین را ؟ که سگ به زاویه ء غار در نمی گنجد  معنی بیت :امشب چه کسی به رقیب خبر می دهد که در زاویه ء خلوتگزینی ما که یار غار هستیم ، جایی برای او که همانند سگ است وجود ندارد ؟[ رقیب >بیت نهم غزل ۸  /  مسکین : درمانده و بیچاره / زاویه : کُنج و بیغوله / رقیب به سگ تشبیه شده است .] ۸ _ چو گُل به بار بوَد ،همنشین ِ خار بوَد  چو در کنار بوَد ،خار در نمی گنجد  معنی بیت : انگاه که گل بر روی درخت باشد ، خار در کنارش دیده می شود ، اما وفتی گل ( معشوق ) در کنار آدمی باشد، جایی برای خار وجود نخواهد داشت .[ بار : شاحه / کنار : پهلو و آغوش / تضاد : گل به خار / جناس لاحق : بار ، خار ] ۹_ چنان ارادت و شوق است در میان دو دوست  که سعی دشمن خونخوار  در نمی گنجد  معنی ببت :میان دو دوست انچنان خلوص و اشتیاقی هست که تلاش دشمن خونخوار برای بر هم زدن این انس جایی ندارد .[ارادت دوستی از روی اخلاص و توجّه خاص /،تضاد : دویت ، دشمن ] ۱۰ _ به چشم دل نظرت می کنم ، که دیده ء سَر  ز برق ِ شعله ء دیدار در نمی گنجد  معنی بیت : با دیدهء باطن به تو می نگرم ، زیرا چشم سر در اثر نوری که از آتش رخسارت بر می خیزد ،توان نگریستن به تو را ندارد [ چشم دل : چشم باطن و بصیرت /دیدار : چهره /نظر : نگاه ] ۱۱_ز دوستان که تو را هست ،جای سعدی نیست  گدا میان خریدار در نمی گنجد معنی بیت:تو با دوستان بسیاری که گِردت را گرفته اند ، به سعدی توجّهی نداری ،آری ،گدا در میان خریداران جایی ندارد منبع : شرح غزلهای سعدی  دکتر محمدرضا برزگر خالقی  دکتر تورج عقدایی  سعدی : به چه کار آیدت ز گُل طبقی ؟ از گلستان ِ ما بِبَر طبقی  شاد و تندرست باشید ..