سعدی

با سلام وصل دوست را در این شعر حافط ملاحظه کنید (بکوی میکده یا رب سحر چه مشغله بود که جوش شاهد و ساقی و شمع ومشعله بود حدیث عشق که از حرف و صوت مستغنیست بناله دف و نی در خروش و ولوله بود مباحثی که دز ان مجلس جنون میرفت ورای مدرسه و قال و قیل مسئله بود )

در مصراع دوم یکی از خصوصیات کلام سعدی، بارز و هویداست و آن استفاده از ساختار نحوی استثنا در جمله است،کهن شود هم کس را به روز گار ارادت، مگر مرا یعنی به جز من که ارادتم کهنه نمی شود زیرا همان عشق قدیمی و کهن یا اول است و همین برایم کافی است( بقول امروزی برای سرم زیاد است، کفایت میکند)

وزن : مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن بیت اول کهن شود همه کس را به روزگار ، ارادت  مگر مرا که همان عشقِ اوّل است و زیادت خواست و میل هر کس در اثر مرور زمان کهنه می شود و از آن کاسته می گردد . به جز ارادت من که همان عشق آغازین است و بیشتر از آنجع در ابتدا بود . [ ارادت = دوستی از روی اخلاص و توجه خاص ] بیت دوم گَرَم جواز نباشد به پیشگاهِ قبولت کجا روم که نمیرم بر آستانِ عبادت ؟ اگر اجازۀ پذیرش به درگات را نیابم و بر آستانۀ ستایش و عبادت تو جان نبازم . به کجا می توانم بروم ؟ [ جواز = اجازه ، پروانه / قبول = پذیرفتن / که = اگر ( لغت نامه ) ] بیت سوم مرا به روزِ قیامت مگر حساب نباشد  که هجر و وصلِ تو دیدم ، چه جای موت و اعادت ؟ من در روزِ قیامت مشمول محاسبه نخواهم بود ، زیرا دیدن جدایی تو مثلِ مرگ سخت و دشوار و وصالِ تو همانند بازگشت به هستی و تولّدی دوباره است . یعنی مرگ و معاد عاشق هجران و وصال دوست است . [ مگر = قید تأکید به معنی همانا ، به تحقیق / هجر = دوری و فراق / وصل = پیوند با محبوب ، وصال / موت = مردن ، مرگ / اعادت = بازگشتن و دوباره زنده شدن ] بیت چهارم شنیدمت که نظر می کنی به حالِ ضعیفان  تَبم گرفت و دلم خوش به انتظار عیادت شنیدم که به حالِ ناتوانان و التفاتی داری ، از این روی ، بیمار شدم و دلم خوش است که برای بیمار پرسی بر سرِ بالینم خواهی آمد . [ نظر = توجّه ، عنایت / عیادت = رفتن به احوالپرسی بیمار ، ملاقات کردن ]  بیت پنجم گَرَم به گوشۀ چشمی شکسته وار بینی فَلَک شَوم به بزرگیّ و ، مشتری به سعادت اگر به گوشۀ چشمی بر منِ شکستۀ ناتوان نظری بیفکنی ، از لحاظِ بزرگی و عظمت مثلِ فلک و از نظر سعادت و پیروز بخشی همانند مشتری که سعد فلک خواهم شد . [ شکسته وار = درمانده و ضعیف / مشتری = برجیس و اورمزد که بزرگترین سیارۀ منظومۀ شمسی است و در فلک ششم واقع است و سعد اکبر می باشد ( فرهنگ اصطلاحات نجومی ) / به گوشۀ چشم دیدن = کنایه از توجه و عنایت کردن ]  بیت ششم بیایمت که ببینم ؟ کدام زِهره و یارا ؟  روم که بی تو نشینم ؟ کدام صبر و جَلادَت ؟ برای دیدارت بیایم ؟ با کدام دل و جرأت و توانایی ؟ بروم و دور از تو در گوشه ای تنها بنشینم ؟ با کدام توانایی و شکیبایی ؟ [ زَهره = جرأت / یارا = توان / جلادت = دلبری و شجاعت ، قدرت ] بیت هفتم  مرا هر آینه روزی تمام کُشته بینی  گرفته دامنِ قاتل به هر دو دست ارادت قطعاََ روزی فرا می رسد که از من چیزی به جز کشتۀ عشق باقی نمانده است امّا در همان حال می بینی که با دستان دوستی و ارادت ، دامن قاتلِ خویش را گرفته ام . [ هر آینه = بی شک ، به درستی / تمام = کامل و درست ]  بیت هشتم اگر جنازۀ سعدی به کویِ دوست برآرند زهی حیاتِ نکونام و رفتنی به شهادت اگر پس از مرگ ، جنازۀ سعدی را به کوی یار آورند ، شاهدان خواهند گفت : آفرین بر سعدی که چه نیکو زیست و به دلیل شهادت در راهِ دوست چه سعادت مندانه رفت . [ زهی = آفرین ، خوشا ] منبع : شرح غزلهای سعدی  دکتر محمدرضا برزگر خالقی  دکتر تورج عقدایی  سعدی : به چه کار آیدت ز گُل طبقی ؟ از گلستان ِ ما بِبَر طبقی  شاد و تندرست باشید .

من دیدم که دوستان برای این شعر فقط حاشیه های فنی و عرفانی گذاشتند درحالی که از لحاظ عاطفی هم  این شعر فوق العاده است و حیفه که کسی هنوز به این اشاره نکرده که توی بیت ۴ سعدی چه تصویر عاشقانه ی زیبایی میسازه. اون شوخی و شیطنت خاص سعدی رو میشه توی این بیت دید. دو بیت اخر هم خیلی زیبا بود و اون حس دوستی ، رفاقت، عشق بدون انتظار و بدون قید و شرط  که در اغلب شعرهای سعدی هست رو به خوبی نشون میده.