سعدی

در حاشیه ی قبلی، تاکید بر روی "یک" بود و نه "غزل". در هر قالبِ دیگری غیر از غزل هم، شاعر این اختیار را دارد که در یک قطعه، ابیاتی را با هجای کوتاه شروع کند و ابیاتی را با هجای بلند.

عمر کوته تراست از آن که تونیزدر( بر) درازای وعده افزایی

غزل بی اندازه زیبایی است که هر بیتش شاهکاری است مثلا بیت بر سر راهت آورم همه شب دیده ای در وداع بینایی چقدر با سروده ی بی نظیر نیما : ترا من چشم در راهم، شباهنگام شباهت دارد و هر دو چقدر غروب های دلتنگی و شامگاه انتظار را به خوبی ترسیم می کنند

به نقل از کانال تلگرام دکتر محمد مرادی (لینک مطلب):"بحثی درباره ی یک "واو" در بیتی از سعدی"در غزلیات سعدی، شعری با این مطلع آمده است: تا کیم انتظار فرمایی؟وقت نامد که روی بنمایی؟اگر تصحیح غزلیات استاد یوسفی را مبنا قرار دهیم، باید گفت که این غزل از میان 17 نسخه مورد استناد ایشان، در 3 نسخه موجود است و در 14 نسخه ثبت نشده است. البته دو نسخه از این سه نسخه از نظر کتابت مقدم بر دیگر نسخند؛ یکی کلیات سعدی ماربورگ (مورخ سال 706) و دیگر نسخه ی متعلق به لرد گرینوی (مورخ 720).این غزل در دیگر چاپ ها و تصحیح های سعدی چون تصحیح فروغی و تصحیح حسین استادولی و بهاء الدین اسکندری نیز با همین تعداد بیت ثبت شده است.نکته ی بحث، بیت ششم غزل است که در هر سه تصحیح این گونه ثبت شده است: روز من شب شود و شب روزمچون ببندی نقاب و بگشاییزاویه ی بررسی این بیت "واو" میانه ی مصراع نخستین است. وزن غزل "فاعلاتن مفاعلن فع لن" است که اگر "واو" را به شیوه ی مرسوم متصل به کلمه ی قبل بخوانیم: "شودُ"، با احتساب امکان کشش هجای کوتاه، وزن "فاعلاتن فعلاتن فعلن" می شود. این تبدیل در شعر فارسی و آن هم غزل سعدی نامطبوع است؛ هرچند استفاده از اختیار "قلب" و جابه جایی دو هجای کوتاه و بلند و در نتیجه تبدیل "مفاعلن" به "فعلاتن" در مباحث نظری ناشدنی نیست.با این حال به قطع، این خوانش در این بیت سعدی خوشایند و پذیرفته نیست. اسکندری و استاد ولی در ضبط خود، پس از "شود" از "،" استفاده کرده اند:روز من شب شود، و روزم شب حال برای سازگاری خوانش این بیت با وزن، سه تلفظ را برای "و" می توان پیشنهاد کرد. یکی (va) مانند زبان عربی و به شیوه ی برخی از شاعران معاصر. این خوانش در زمان سعدی و زبان فارسی کهن مرسوم نبوده و به همین دلیل، آن را صحیح نمی توان دانست. تلفظ های دیگر (vo) و (o) که در شعر کهن و بر اساس اجتهاد پژوهشگران، در آغاز مصراع ها کاربرد دارد: و دیگر که گنجم وفا دار نیستهمین رنج را کس خریدار نیست*کنون گر تو در آب ماهی شویو گر چون شب اندر سیاهی شویتلفظ "واو" در اتصال به حروف پس از خود چون "ای، ار، آن، از و ..." نیز قاعده ای متفاوت با این بیت دارد؛ همچنین "واو" پس از "او/ تو و ..." چون بیت پنجم همین غزل: نرسیدیم در تو و نرسدهیچ بیچاره از شکیباییاما آنچه درباره ی بیت مورد بحث باید گفت این است که نوع قرار گرفتن و در نتیجه تلفظ "واو" در این بیت متفاوت با همه ی این نمونه هاست و با سنت شعر فارسی سازگار نیست. پس هیچ یک از خوانش های زیر را نمی توان درست دانست: روز من شب شود وُ شب روزمروز من شب شود اُ شب روزمروز من شب شودُ شب روزمروز من شب شود وَ شب روزمپس باید به این احتمال توجه کرد که ضبط صحیح این بیت، به گونه ای دیگر بوده؛ برای مثال فروغی در نسخه بدل های خود، این ضبط را هم مطرح کرده است:روز من شب شود، شبم چون روز یا صورت های منقول یا محتمل دیگر در نسخه های دیگر هرچند متاخر.در کل، رسیدن به ضبط صحیح این بیت، خلاف ظاهر ساده اش، به بررسی بیشتر نسخ نیاز دارد. #محمد_مرادی #سعدی@drmmoradi