صغیر اصفهانی

پیشینه ی تاریخی مسجد جامع چالوس که هم اینک یکی از بهترین بناهای تاریخی معاصر اسلامی در غرب استان مازندران به شمار می رود، از لحاظ بنای فیزیکی و ساختمانی آن به دو مقطع زمانی ( مسجد قدیمی و مسجد کنونی جدید تقسیم می شود مسجد جامع و مدرسه قدیمی چالوس مرحوم آیت الله حاج سید محمد تقی حسینی مطهری که از شاگردان مرحوم آیت الله سید محمد حسینی لواسانی تهرانی معروف به عَصّار و آشفته تهرانی، دانش آموخته ی مدرسه سپهسالار تهران و نماینده اعزامی و وکیل شرعی مرحوم آیت اللّه العظمی سید ابوالحسن اصفهانی بوده است، ایشان در سال 1312 شمسی جهت تبلیغ دینی به شهر چالوس مهاجرت می کند و در همان سال، زمینی با مختصات جغرافیایی کنونی، نزدیک به پل مرکزی چالوس را از مدعیان مالکیت این زمین جهت احداث مسجد کوچکی خریداری و سپس در آن تنها مسجد شهر را به عنوان مسجد جامع با مساحت بسیار کمی و با چوب و امکانات بسیار محدود احداث می نماید ایشان در سال 1326 شمسی آن مرحوم، در بخش دیگری از همین زمین و در محوطه حریم آن مسجد، 6 حجره را به عنوان حوزه ی علمیه چالوس جهت تربیت و آموزش، سرپرستی شرعی طلاب علوم دینی اهل همین منطقه احداث می نماید ایشان سرانجام پس از سال ها خدمت رسانی دینی در سال 1329 شمسی و در سن 71 سالگی بدرود حیات گفت و در روستای «دلیر» از توابع شهر مرزن آباد به خاک سپرده شد.   مسجد جامع و مدرسه علمیه کنونی چالوس   پس از ارتحال مرحوم آیت الله سید محمد تقی مطهری رخنه ایی در امور دینی مردم شهر چالوس پدید می آید؛ لذا تعدادی از متدیّنین شهر به محضر زعیم وقت شیعه، مرحوم آیت الله العظمی سید حسین بروجردی در قم می رسند و از حضرت معظمٌ له، اعزام عالم دینی بومی اهل همین منطقه را درخواست نموده اند، که معظمٌ له یکی از شاگردان خود را که داماد آن فقید سعید یعنی مرحوم آیت الله سید حجت الله کاظمی مازندرانی( موسوی چالوسی) بوده را جهت ادامه خدمات امور دینی و تبلیغی برای مردم این منطقه با حکم مکتوب معظمٌ له به چالوس اعزام می نماید. بنابراین مرحوم آیت الله سید حجت الله کاظمی مازندرانی( موسوی چالوسی) در سال 1329 شمسی به امر مستقیم معظمٌ له به چالوس مهاجرت نموده و در بدو ورود به أمر و اذن شرعی و مکتوب زعیم عالی قدر شیعه، حضرت آیت الله العظمی سید حسین بروجردی اعلی الله مقامه الشریف به توسعه و احداثِ جدید مسجد جامع و مدرسه علمیه ایی فاخر در همین زمین موصوف مکلّف و مأمور می نماید. از آن جایی که این زمین به مساحت کلی 4405 متر مربع در هنگام احداث بنای ساختمان قدیمی مسجد کوچک، به رغم این که مرحوم آیت الله سید محمد تقی مطهری آن را از مدعیان مالکیت اش خریداری نموده بود؛ لکن به دلیل وجود شبهات قانون اصلاحات اراضی عصر طاغوت پهلوی، مرحوم آیت الله سید حجت الله موسوی این زمین را مجهول المالک تلقی کرده و لذا جهت برطرف کردن شبهه مالکیت آن، این زمین را در سال 1332 شمسی مطابق با سال 1374 هجری قمری به تأیید و امضاء مرجع تقلید زمان، آیت الله العظمی حاج سید حسین طباطبائی بروجردی رَحِمَهُ الله رسانده و معظمٌ له آن را وقف صحیح شرعی و حبس مخلّد اسلامی نموده تا ایشان بتواند بدون هیچ گونه شبهه ی شرعی و فقهی به احداث مجدّد ساختمان مسجد جامع و مدرسه علمیه آن همت گمارد و با این مسجد اشراف و نظارت مستقیم معظمٌ له و هم چنین مساعدت های مردمی خیّرین و مؤمنین شهر بدین گونه توسعه و احداث گردید بدین ترتیب وقف نامه های زمین مسجد جامع و خانه عالم آن با جمیع متعقلّات و مشتملات مربوطه با تولیت اشتراکی مادام الحیات معظمٌ له و امام راتب وقت آن، مرحوم آیت الله سید حجت الله موسوی از سوی آیت الله العظمی حاج سید حسین طباطبائی بروجردی رَحِمَهُ الله با قید مندرج پس از آنان، امام راتب اهل علم، باورع و موجّه نزد اهل محل، (اولاد به فرض صلاحیت) و با مرجع اعلم اشهر شیعه هر عصر در سال 1335 شمسی مطابق با سال 1376 هجری قمری صادر شد البته این وقف نامه ها پس از ارتحال معظمٌ له از سوی مرحوم آیت الله سید حجت الله موسوی به تأیید و امضاء مراجع تقلیدی همچون آیات عظام: سید محسن حکیم، سید محمد رضا گلپایگانی، عباسعلی شاهرودی، محمد علی اراکی، سید شهاب الدین مرعشی نجفی و امام خمینی رسیده است. احداث ساختمان کنونی این مسجد پس از تخریب مسجد قدیمی چوبی و با طراحی و نقشه کشی مهندس عبدالعزیز فرمانفرمائیان- طراح نقشه ساختمان مسجد دانشگاه تهران- از سال 1330 شمسی آغاز شد و در سال 1334 شمسی به پایان رسیده است. آن مرحوم سپس به توسعه و احداث مجدد ساختمان مدرسه علمیه ی مجاور مسجد جامع همت گماشت. در نزدیکی پل مهّم چالوس، بنای مسجد جامع قرار دارد که از جمله ساختمان های زیبای معماری اسلامی شهرستان چالوس است. راه کنار مسجد جامع، از وسط این شهر می گذرد. بر اثر تغییر و دگرگونی شهر سازی، مقداری از بافت های اطراف آن نوسازی شده است. این بنای عظیم فعلاً در بین مجموعه ایی از واحد های تجاری و اداری نیمه قدیم و بعضاً نوساز محصور است. ساختار متوازن سازه معماری و شکل ایوان، مناره ها و شبستان مسجد، علی رغم گذشت بیش از نیم قرن حیات مادی و معنوی آن بسیار بدیع و زیبا است. این شبستان، مجموعاً سه درب ورودی دارد. هم چنین، یک شبستان بزرگ زنانه در طبقه دوم به مساحت 250 متر مربع قرار دارد که تنها در ایام ماه مبارک رمضان جهت اقامه نماز جماعت استفاده می شود. شبستان اصلی هشت ستونه مسجد جامع، محل برگزاری نماز جماعت در طول ایام سال است. فاصله هر ستون از ستون دیگر، 6 متر است. پای ستون های مسجد سنگ نما، سر ستون ها گچ بری شده و منقوش و به شکل مربع است. مصالح اصلی به کار رفته در ستون ها، شبستان و ایوان مسجد تماماً آجر، فرش آهک، سیمان و آهن است. محوطه مسجد جامع از خیابان های اطراف، دو درب ورودی دارد. ورودی اصلی، در سمت شمال غربی آن از خیابان مرکزی شهر قرار دارد. ورودی دیگر مسجد از سمت شمال شرقی به بازار روز شهر باز می شود. وضوخانه مسجد، در صحن حیاط شمال غربی مسجد، ضلع مقابل درب اصلی آن قرار دارد. قبله مسجد جامع بر مبنای 30 درجه انحراف از جنوب به مشرق، ساخته شده است. بافت اطراف مسجد از این سمت، اغلب مراکز تجاری و اداری است. جلوه های معماری مسجد جامع چالوس: به علت قرار گرفتن مسجد جامع در میان مجموعه های تجاری بازار، ورودی های آن تا کنون در معرض عبور و مرور مردم قرار گرفته است. لذا مردم با گذر از این معبر، از جلوه های زیبای معماری اسلامی مسجد جامع بهره معنوی می برند. معماری کتیبه و کاشی کاری های مسجد جامع، از یادگارهای استاد سید رسول اصفهانی است. مناره های مسجد جامع به ارتفاع 22 متر از سطح زمین، بر روی ایوان بزرگ در ضلع شمالی صحن مسجد قرار دارد. شبستان مسجد جامع، محرابی زیبا و کاشی کاری های دقیق دارد که بر روی آن، آیاتی از سوره مبارکه بقره نگاشته شده است. بر روی کتیبه شبستان طبقه دوم یا بالکن زنانه، آیات سوره مبارکه نبأ مزیّن است. در کتیبه های بالکن زنانه، جملات قصاری از امیرالمؤمنین علی و ائمه هدی علیهم السلام قرار دارد که برخی از آن ها عبارتند از: « لا کَرَمَ کَالتقوی و لا قَرینَ کَحُسنِ الخُلق. لا مالَ أعودُ مِن العَقل و لا وَحدَةَ أوحَشُ مِن العُجب، لا وَرَعَ کَالوُقوفِ عندَ الشُبهة و لا زهدَ کَالزهدِ فی الحَرام. لا عبادةَ کَأداءِ الفَرائض و لا ایمانَ کَالحَیاءِ و الصَبر». کتیبه ایوان بزرگ مسجد جامع، به آیاتی از سوره شریف انسان با خط زیبای ثلث مزیّن است. هم چنین، کتیبه دیگر ایوان مسجد، به سوره مبارکه نور منقوش است. مسجد جامع با زیر بنای کلّی 1000 متر مربع دارای دو شبستان بزرگ مردانه و زنانه و در دو طبقه بوده که شبستان قسمت هم کف، به مساحت 750 متر مربع بدون محاسبه مساحت قبله است در کتیبه ی سر درب ورودی مسجد جامع کنونی، شعری زیبا به زبان فارسی، سروده مرحوم استاد صغیر اصفهانی در منقبت مسجد جامع چالوس، نگاشته شده است که نام مرحوم آیت الله سید حجت الله موسوی در آن به چشم می خورد در آن کتیبه چنین آمده است شکر کز لطف خدای احد بنده نواز این بنا روی به انجام نهاد از آغاز مسجد جامعی از پاکدلان شد تأسیس که بیارند نیاز و بگذارند نماز کرد بس همت خود صرف در این طُرفه بنا حجّت موسوی آن فاضل فرد ممتاز باری از آب و گِل و صدق و صفا در چالوس گشت بنیاد چو این معبد فردوس طراز جُست تاریخ وی از غیب خِرد گفت «صغیر» که به چالوس در از رحمت یزدان شده باز   ایشان در راستای خدمات صادقانه و مؤمنانه به مکتب قرآن و اهل بیت علیهم السلام طلاب بسیاری را پروراند و مبلّغین مشهور و خوش نامی را در دهه های پیشین عصر خود همچون: حجج اسلام و آیات عظام: محمد یزدی، ابوالقاسم خزعلی، مرحوم محمد تقی فلسفی، مرحوم احمد کافی، شهید سید عبد الکریم هاشمی نژاد، شهید مرتضی مطهری، شهید مفتح، مرحوم سید محمود طالقانی، مرحوم مرتضی انصاری قمی، میرزا حسین نوری همدانی، ناصر مکارم شیرازی و... در سنگر تبلیغ آن مسجد دعوت کرد مرحوم آیت اللّه حاج سید حجّت اللّه موسوی رحمت اللّه علیه در اوج گیری نهضت الهی و مردمی حضرت امام خمینی رضوان اللّه علیه و مبارزه علیه رژیم ستم شاهی پهلوی نقش مؤثری ایفا نمود مرحوم آیت الله سیدحجت الله موسوی (کاظمی مازندرانی) از شاگردان آیات عظام: شهید سید حسن مدرّس، سید حسین بروجردی، میرزا محمد همدانی، آخوند ملاّ علی همدانی، حجّت کمره ای، سید محمد تقی خوانساری بوده. ایشان همچنین با آیات عظام و حجج اسلام: مرحوم شیخ مرتضی حائری یزدی، محمد تقی بهجت فومنی، فائق تهرانی، شهید صدوقی، محمد تقی فلسفی مراوده نزدیک داشت آن مرحوم در بیست و پنجم شهریور سال 1367 دارفانی را وداع و پس از تشییع جنازه کم نظیر مردم قدرشناس چالوس، در مجاورت درب اصلی شبستان مسجد جامع به خاک سپرده شد.   پس از مرحوم آیت الله سید حجت الله موسوی فرزند ایشان مرحوم حجت الاسلام و المسلمین سید جمال الدین موسوی (کاظمی مازندرانی) که از شاگردان آیات عظام: جعفر سبحانی، علی مشکینی، محمد رضا گلپایگانی و حسن زاده آملی بوده و به ویژه از درس خارج مرحوم آیت الله العظمی میرزا هاشم آملی بالغ بر 12 سال بهره برده و به واسطه امتثال امر والدش و به منظور معاضدت وی در دوران کهولت و بیماری، تحصیلات عالیه حوزوی را رها و در سال 1354 قم را به قصد اقامت در چالوس ترک گفت و امر امامت جماعت راتب و سرپرستی شرعی مسجد جامع و مدرسه علمیه چالوس را عهده دار شد ایشان نیز با آیات عظام و حجج اسلام: شهید مصطفی خمینی، شهید عبدالکریم هاشمی نژاد، مرحوم شیخ هادی روحانی، شهید دکتر محمد مفتح، احمد جنتی، ناصر مکارم شیرازی، محمد تقی مصباح یزدی، سید محسن خرازی، ابوالقاسم خزعلی، مهدوی کنی، محمد یزدی، رضا استادی، سید جمال الدین دین پرور و ... آشنایی نزدیک داشت. مرحوم حجت الاسلام و المسلمین سید جمال الدین موسوی (کاظمی مازندرانی) سال های متمادی عمر با برکت خویش را در جهت حفظ میراث مکتوب علمای منطقه غرب مازندران صرف نموده و به گردآوری مجموعه ای از نسخ خطی کم نظیر در کتابخانه مدرسه علمیه امام صادق علیه السلام چالوس مبادرت ورزید. آن مرحوم پس از تحمل بیماری صعب العلاج، سرانجام در 18 بهمن ماه 1387 چشم از جهان فرو بسته و پس از تشیع جنازه غیر قابل توصیف مردم غیور چالوس، در ورودی شبستان مسجد جامع در جوار مرقد مرحوم والدش به خاک سپرده شد.   ایشان منشأ آثار و برکات فراوانی شده که به بعضی از آن ها به طور اجمال و اختصار اشاره می شود اقامه نماز جماعت در مسجد جامع چالوس و تصدی کارهای فرهنگی و تبلیغی از قبیل دعوت از مبلغین و سخنرانان مشهور کشور به ویژه در ماه مبارک رمضان، ایام عزاداری، ماه های محرم و صفر که برکات معنوی بسیار داشت و بیان مسائل شرعی و اخلاقی که خود معظم له عهده دار بود. در نتیجه این خدمات ارزنده و فعالیت های فرهنگی و تبلیغی مسجد جامع چالوس مردم این خطه از برکت حضور این عزیزان مستفیض می شدند تصدی مسئولیت مدرسه علمیه چالوس که با اداره کم نظیر امور طلاب در ابعاد مختلف مانند تدریس تهیه امکانات رفاهی و رفع نیازمندهای دیگر از نظر تغذیه و غیره عدة زیادی از محصلین دینی را تربیت کرده و آموزش داده اند. در نتیجه ی این خدمات ارزنده تعدادی از دانش آموختگان این مدرسه علمیه هم اکنون منشأ خدمات ارزنده در نظام و جامعه اسلامی هستند ایشان با تأسیس سازمان تبلیغات اسلامی چالوس و احداث بنا عظیم و فاخر در سه طبقه در بهترین نقطه شهر و 17 سال تصدی مسئولیت این سازمان خدمات شایان توجهی به مردم این منطقه رساند ایشان در این مدت با همیاری دیگر همکاران مبلغین بسیاری به مناطق مختلف شهر و روستا اعزام کرده و کلاس های فراوانی در نشر معارف قرآن تشکیل داده اند. هدایت و سازماندهی نیروهای انقلابی در ایام پیروزی انقلاب اسلامی ایران تا آن جایی که منزل ایشان محور فعالیت ها و مرکز تصمیم گیری های انقلاب بود، این روحیه انقلابی و دلسوزانه سبب شد تا ایشان بعد از پیروزی انقلاب عهده دار مسئولیت کمیته انقلاب اسلامی چالوس شوند و نیروهای مذهبی و انقلابی را ساماندهی و هدایت کنند. در این راستا از دفتر اقامتگاه امام راحل رحمت الله علیه احکامی در حفظ نگهداری اموال عمومی برای ایشان صادر گردید و نامبرده نیز نهایت سعی و کوشش را در ایفای وظایف خود به کار برده اند جمع آوری کتب خطی و چاپی برای تاسیس کتابخانه مدرسه علمیه چالوس که در این زمینه با مسافرت های فراوان به مناطق دوردست مشقت های بسیاری را تحمل نموده و در نهایت گنجینه ارزشمندی از کتاب های خطی و گرانبها را جمع آوری کرده اند و در نهایت کتاب های خطی جمع آوری شده را در کتابی با عنوان {فهرست نسخه های خطی مدرسه امام صادق علیه السلام چالوس } به چاپ رساندند انجام کارهای فرهنگی و عمرانی توسط ایشان : الف. احداث چندین مغازه در کنار مسجد و مناطق مختلف شهر با همیاری هیأت امنا و خیرین به عنوان پشتوانه ای برای فعالیت های فرهنگی و تبلیغی؛ ب بازسازی و توسعه مسجد جامع چالوس و مساجد مختلف در شهر و روستاها؛ ج احداث چهار واحد ساختمان برای سخنرانان مدعو و اساتید حوزه علمیه؛ د. بازسازی مدرسه علمیه امام جعفر صادق علیه السلام؛ ایشان اهتمام ویژه به امور خیریه و خدمت رسانی به مردم داشتند تا جایی که در دوران بیماری با تعیین هیأتی از افراد متدیّن جهت تأسیس مؤسسه خیریه مسجد جامع چالوس را دنبال می نمودند   مرحوم آیت اللّه حاج سید محمد تقی مطهری کلارستاقی در حدود سال 1299 هجری قمری در یکی از روستاهای شهرکلاردشت به نام «برار» از توابع «مرزن آباد» در خانواده ایی مذهبی دیده به جهان گشود. بنابر توصیه خانواده اش راهی مکتب خانه دینی واقع در روستای «نیرنگ» از توابع شهرستان نوشهر شد، و تحت آموزش معلّم مکتب دار معروف آن محل به نام«شیخ فضل الله» قرآن، دروس ادبیات عرب همچون: صرف و نحو، معانی و بیان و بدیع، منطق را فرا گرفت. وی برای ادامه تحصیل علوم دینی به «تهران» عزیمت کرد. و در مدرسه سپهسالار قدیم{ شهید مطهری کنونی} قصد اقامت و تحصیل علوم دینی نمود. ایشان در «تهران» نیز از محضر اساتید خوش نامی مثل: آیت اللّه حسینی لواسانی تهرانی رضوان الله علیه مرحله تکمیلی دروس ادبیات عرب و فقه و اصول را فرا گرفت. ایشان از اکثر مراجع تقلید و آیات عظام عصر خود اجازه همچون: آیت الله العظمی حاج سید ابوالحسن اصفهانی رحمة الله علیه در تصدی امور حسبیه و اخذ وجوه شرعیه را دارا بودند. وی برای انجام وظیفه در سنگر دینی به شهر چالوس مهاجرت نمودند. و سالیان متمادی جهت خدمت به قرآن و مکتب اهل بیت علیهم السلام مبادرت ورزیدند، در این راستا اقدام به تأسیس مدرسه علمیه چالوس نموده و جوانان مشتاق و شیفته علوم دینی را در حجره های کوچک آن مدرسه تربیت نموده اند. از شاگردان ایشان در آن دوران می توان حضرات آیات و حجج اسلام: حاج سید جواد آل احمد، حاج سید جعفر بزرگی، حاج سید محمد فخر حسینی، حاج سید عیسی مطهری، حاج عبد الکریم ابراهیمی، حاج علی اوسط بکایی، حاج ابوالحسن شهرستانی و... را نام برد...