عارف قزوینی

عارف قزوینی

شمارهٔ ۱۰ - از خون جوانان وطن لاله دمیده

عارف قزوینی در دیوان خود و در مقدمه‌ای بر این تصنیف، آورده‌است:

این تصنیف در دورهٔ دوم مجلس شورای ایران در تهران ساخته شده‌است. به واسطهٔ عشقی که حیدرخان عمواوغلی بدان داشت، میل دارم این تصنیف به یادگار آن مرحوم طبع گردد. این تصنیف در آغاز انقلاب مشروطه ایران به یاد اولین قربانیان آزادی سروده شده‌است.

۳

هنگام می و فصل گل و گشت و چمن شد

دربار بهاری تهی از زاغ و زغن شد

۴

از ابر کرم خطهٔ ری رشگ ختن شد

دلتنگ چو من مرغ قفس بهر وطن شد

چه کج رفتاری ای چرخ! چه بد کرداری ای چرخ!

سر کین داری ای چرخ! نه دین داری، نه آیین داری ای چرخ!

۶

از خون جوانان وطن لاله دمیده

از ماتم سرو قدشان سرو خمیده

۷

در سایۀ گل بلبل ازین غصه خزیده

گل نیز چو من در غمشان جامه دریده

چه کج‌رفتاری ای چرخ! چه بد کرداری ای چرخ!

۹

خوابند وکیلان و خرابند وزیران

بردند به سرقت همه سیم و زر ایران

۱۰

ما را نگذارند به یک خانۀ ویران

یا رب بستان داد فقیران ز امیران

چه کج رفتاری ای چرخ! چه بد کرداری ای چرخ!

سر کین داری ای چرخ! نه دین داری، نه آیین داری ای چرخ!

۱۲

از اشک همه روی زمین زیر و زبر کن

مشتی گرت از خاک وطن هست به سر کن

۱۳

غیرت کن و اندیشۀ ایام بتر کن

اندر جلو تیر عدو سینه سپر کن

چه کج رفتاری ای چرخ! چه بد کرداری ای چرخ!

سر کین داری ای چرخ! نه دین داری، نه آیین داری ای چرخ!

۱۵

از دست عدو نالۀ من از سر درد است

اندیشه هر آن کس کند از مرگ، نه مرد است

۱۶

جانبازی عشاق نه چون بازی نرد است

مردی اگرت هست، کنون وقت نبرد است

چه کج رفتاری ای چرخ! چه بد کرداری ای چرخ!

سر کین داری ای چرخ! نه دین داری، نه آیین داری ای چرخ!

۱۸

عارف ز ازل تکیه بر ایام نداده‌ست

جز جام به کس دست چو خیام نداده‌ست

۱۹

دل جز به سر زلف دلارام نداده‌ست

صد زندگی ننگ به یک نام نداده‌ست

چه کج رفتاری ای چرخ! چه بد کرداری ای چرخ!

سر کین داری ای چرخ! نه دین داری، نه آیین داری ای چرخ!

تصاویر و صوت

دیوان عارف قزوینی به کوشش عبدالله بهسرشتی - عارف قزوینی - تصویر ۱۳۳
عارف قزوینی شاعر ملی ایران - عارف قزوینی - تصویر ۳۵۹

نظرات

user_image
موسوی
۱۳۹۷/۰۶/۱۹ - ۱۵:۳۷:۱۹
درود.در بیت دوم مصراع اول بصورت زیر صحیح استاز ابر کرم خطه ء ری رشک ختن شد.کلمه ی ری تصحیح گردد.سپاس
user_image
محمد
۱۳۹۷/۰۷/۱۸ - ۰۷:۳۳:۰۹
خیلی وقت بود دنبال این آهنگ میگشتم . حرف نداره . ممنون
user_image
علی
۱۳۹۸/۰۶/۲۷ - ۰۱:۳۰:۲۴
بیت نخستین، مصراع دوم: در بار بهاری "خالی" از زاغ و زغن شد.لفظ "خالی "با "بهاری" از لحاظ وزن و موسیقی تناسب آوایی داره اما "تهی " این تناسب رو نداره و به نظر میرسه در متن اصلی ، "خالی" قید شده باشه. از ابر کرم خطه ری رشک ختن شد. که "ری" از قلم افتاده..سپاسگزار....
user_image
شاهین
۱۳۹۸/۰۹/۰۱ - ۱۳:۳۰:۴۰
با سعید موافقم
user_image
Fatêh.A
۱۳۹۸/۰۹/۱۷ - ۰۴:۰۱:۳۸
از ابر کرم خط‌ی ری رشگ ختن شد، به خواهش بویرایید "ری" حذف شده است.
user_image
رامین
۱۳۹۹/۰۵/۱۲ - ۰۹:۰۸:۱۴
عارف قزوینی تصنیف فوق را در مایه‌ی دشتی و در رثای شهیدان راه آزادی سرود، شعری که نماد انقلاب مشروطه شد و آن را بدین‌گونه به حیدرخان عمواوغلی تقدیم کرد:«این تصنیف در دوره‌ی دوم مجلس شورای ایران در تهران ساخته شده‌است. به واسطه‌ی عشقی که حیدرخان عمو اوغلی بدان داشت میل دارم این تصنیف به یادگار آن مرحوم طبع گردد.»اما پس از آن، متن شعر هیچ‌کجا به صورت کامل چاپ نشد و هرجا که یادی از این تصنیفکرده‌اند، تکه‌هایی از آن را آورده‌اند. متن کامل شعر برای نخستین بار در ویژه‌نامه‌ی مشروطه‌ی ماه‌نامه‌ی نقدنو (سال سوم، شماره‌ی 13، تیر و مرداد 85) چاپ شد.
user_image
جواد
۱۳۹۹/۱۱/۱۶ - ۰۱:۲۲:۱۱
با سلام در جواب سعید:از لحاظ وزنی "تهی" صحیح است " مستفعل مستفعل مستفعل فع لن" ولی با توجه به اینکه تصنیف است کلمه خالی را هم در هنگام خواندن تصنیف می توان جایگزین کرد شجریان اینگونه خوانده است
user_image
سالار هارونی
۱۳۹۹/۱۱/۲۸ - ۰۰:۱۱:۵۶
از ابر کرم خطه ری رشگ ختن شدکلمه ری جا افتاده است
user_image
علیرضا خادمی
۱۴۰۰/۰۱/۰۲ - ۲۳:۰۰:۱۸
من این شعر را تقطیع هجایی کردم و با توجه به نقد ادیبان عزیز درفوق در خصوص کاربرد کلمه ی « خالی» و یا «تهی» در مصرع یادشده، عرض کنم که : کلمه ی «خالی» از لحاظ تناسب آوایی، جالبترست ااگر چه هر دو بخش آن در تقطیع، اختیار شاعریست، اما «تهی» از لحاظ وزنی، کاربردی بهتر و مناسبتر داردچرا که از اختیارات شاعری کمتری استفاده شده است.
user_image
ملیکا رضایی
۱۴۰۰/۰۶/۱۲ - ۰۸:۵۰:۳۳
علیرضا قربانی تو کنسرت ش هم اجرا کرد کامل بخش اول یا قطعه اول تصنیف رو و محمد رضا هد ایتی هم که در فیلم در چشم باد دکلمه عالی ای کرد و استاد شجریان هم خوندن ... خیلی زیباست... و نمیدونم چرا یاد این افتادم : به غارت رفت یا چون گشت و با محو تماشا شد  خدا داند چه پیش آمد دل دیوانه ی ما را...  
user_image
حامد م.
۱۴۰۰/۰۸/۰۳ - ۱۶:۳۱:۱۰
وزن این اشعار، مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن(مستفعل مستفعل مستفعل مستف) می باشد.
user_image
کج رو
۱۴۰۱/۰۹/۲۰ - ۰۶:۰۶:۵۰
درود! با توجه به مقدمه ای که در ابتدای تصنیف بیان شده . شاعر به مخاطب خود ، آرامش پس از طوفان حوادث را نمایان می‌کند . آرامشی که در محیط او جاری ست اما در او نه! بنظر میرسد مصرع دوم از بیت دوم اینگونه درست باشد تا حال شاعر را وصف کند : دلتنگی چون من ، مرغ قفس بهر وطن شد . گویا بخواهد بگوید : در ظاهر این آرامش ، کسی چون من که ژرف اندیشم و غمگین برای جانها که تباه شد بهر وطن ، همچون مرغی در قفس خزیده و از گشت چمن محروم مانده .
user_image
Aqil Qazi
۱۴۰۲/۰۸/۱۲ - ۰۱:۴۱:۱۴
سلام. ۲ نکته ویرایشی: - ترجیع‌بند (چه کج رفتاری ای چرخ...) را قاعدتا باید در پایان هر بند و جزئی از همان بند بالایی محسوب کرد نه این‌طور که ابتدای بند بعدی درج شده و در آخر، یکی اضافه آمده - تکرارها و اصوات و نداهای معمول در تصنیف‌خوانی ایرانی (مانند جانم، خدا و...) را قاعدتا نباید در متن شعر درج کرد شعر را خراب می‌کند. این‌جا هم دیده می‌شود که با درج این تکرارها و نداها، شعر چه بدشکل و بدخوان شده. تصور کنید همه غزلیات سعدی و حافظ را که شجریان و دیگران خوانده‌اند بخواهیم به این شکل ثبت کنیم! (این‌که عارف هم شاعر و هم خواننده تصنیف است دلیل نمی‌شود شعر را خراب کنیم.) سپاس از گنجور زیبا
user_image
فرهود
۱۴۰۲/۰۹/۱۱ - ۱۶:۴۰:۵۹
یکی از بهترین اجراهای این ترانه، اجرای خانم «سیما مافیها» است.  
user_image
ملیکا حی بر
۱۴۰۳/۰۳/۲۸ - ۱۱:۱۰:۵۱
ممکنه لطفا کسی بیت دوم رو معنی کنه؟ رشگ ختن به چه معناست؟
user_image
رضا از کرمان
۱۴۰۳/۰۳/۲۸ - ۱۱:۵۹:۵۲
سلام  رشگ در لغت عقد  وحسد  وهمچنین تخم شپش  معنی گردیده که در اینجا واقعا بی معناست مضافا که ختن به داشتن آهوانی شهره میباشد که از ناف آنها  مشک خوشبویی استحصال میگردد وچنین بنظر میرسد  مشگ ختن بوده  البته این دیدگاه ونظر بنده شاید خالی از اشتباه نباشد.
user_image
بابک چندم
۱۴۰۳/۰۳/۲۹ - ۰۰:۴۲:۴۱
@ ملیکا و رضا از کرمان "از ابر کرم خطهٔ ری رشگ ختن شد" رشک (و نه رشگ): مایه حسد  از بابت کَرَم این ابر که ری را چنان سبز و آباد کرد، خُتَن که معروف جهان است به بوی مُشک نافه آهوانش هم به حسادت افتاد... یعنی خطه ری زد روی دست ختن از زیبایی و خوش بویی و....